AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

Gelir yöntemiyle GSYH şu şekilde ifade edilebilir:

GSYH=Ücret+Faiz+Rant+Kar+Dolaylı vergiler+Amortismanlar

Hane halkı ve firmalar gelirlerinin bir kısmını tüketim harcamalarına (C) ayırırken bir kısmını yatırım harcamalarında (I) kullanırlar. Benzer şekilde devlet de bir takım tüketim ve yatırım harcamalarında (G) bulunur. Dolayısıyla tüm bu harcamaların toplamı bize yine GSYH değerini verecektir. Ancak günümüz dışa açık ekonomileri için eşitliğe ihracat (X) ve ithalatın (M) da dâhil edilmesi gerekir. Burada ihracattan elde edilen gelir eşitliğe eklenirken, ithalat için yapılan harcamalar eşitlikten çıkarılır ve net ihracat (X – M) değeri modele dâhil edilir.

Her ekonomide belirli dönemlerde toplam hasılanın artması veya azalması şeklinde görülen konjonktürel dalgalanmalar yaşanmaktadır. Konjonktürel işsizlik ise ekonominin daralma dönemlerinde talepte yaşanan azalmalara bağlı olarak oluşan işsizlik türünü tanımlar. Ekonomilerin daralma dönemlerinde yeni iş alanlarının oluşması da oldukça güçtür. Bu nedenle ekonomilerin daralma dönemlerinde iş bulma süresi de uzamaktadır.

Gelişmiş ülkeler için yaklaşık %5-6 civarında bir işsizlik oranı doğal işsizlik
oranı olarak kabul edilir.

Bir ekonomide geçici (friksiyonel) işsizlik oranı ile yapısal işsizlik oranının toplamına doğal işsizlik oranını adı verilir. 

Eğer bir ekonomide işsizlik oranı doğal işsizlik oranının üzerinde ise, diğer bir ifadeyle konjonktürel işsizlik söz konusu ise fiili hasıla potansiyel hasılanın altında kalmaktadır.

Eğer bir ekonomide çalışma istek ve arzusunda olup iş arayan ancak bulamayan bir kitle varsa bu ekonomi için eksik istihdam söz konusudur.

Toplam işgücü, istihdam edilenler ve işsizlerin toplamından oluşmaktadır.

Enflasyonun ölçümünde kullanılan birtakım endeksler vardır. Bunlar temel olarak Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ve GSYH Deflatörü’dür.

Reel GSYH ise belirli bir yılda üretilen mal ve hizmetlerin baz alınan yılın fiyatları cinsinden değeri olarak ifade edilir.

Enflasyon ortaya çıkış nedenlerine göre, Talep Enflasyonu ve Maliyet Enflasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Talep enflasyonunda, cari fiyatlar genel düzeyinde, ekonomide üretilen toplam mal ve hizmetler, toplam talebi karşılayamamaktadır ve bu da fiyatlar genel düzeyinin artmasına neden olmaktadır. Maliyet enflasyonu ise üretim girdi maliyetlerinde meydana gelen artışların fiyatlar genel düzeyini arttırmasıyla oluşan enflasyon türünü ifade etmektedir.

Eğer her dönem sonunda hesaplanan faiz anaparaya ekleniyor ve bu anapara
üzerinden tekrar faiz hesaplanıyorsa burada bileşik faiz söz konusudur.  Bileşik faizde anapara her dönem vade sonunda oluşan faiz getirisi kadar artmaktadır.

Para politikasının temel yürütücüsü merkez bankalarıdır. Ülkemizde de bu görevi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) üstlenmiştir. Asıl hedefi fiyat istikrarını sağlamak olan TCMB, hükümetin büyüme ve  istihdam politikalarını da desteklemektedir. Bu amaca yönelik olarak TCMB para arzını kontrol ederek faiz kanalıyla ekonomiyi etkileme gücüne sahiptir.

Ekonominin genişleme dönemlerinde enflasyon artmakta, daralma dönemlerinde ise azalmaktadır.

Eğer enflasyon talep itişli ise enflasyon ve faizler arasında ters yönlü bir ilişkinin varlığından söz edilebilir.

GSYH, bir ülkenin sınırları içerisinde belirli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin parasal değerlerinin toplamından oluşurken, GSMH bir ülkenin vatandaşları tarafından ülke sınırları içerisinde ve dışarısında üretilen nihai mal ve hizmetlerin toplam parasal değerini temsil etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Temel olarak dört üretim faktörü vardır. Bunlar; emek, sermaye, toprak ve girişimcidir. Bu üretim faktörlerinin ise dört tür geliri vardır. Bunlar; emek faktörünün elde ettiği ücret, sermaye faktörünün elde ettiği faiz, toprak faktörünün elde ettiği rant ve girişimcinin elde ettiği kardır.

Ekonomilerde her zaman yeni iş hayatına girecek olanlar, bir işi bıraktıktan sonra tekrar başka iş arayanlar veya iş değiştirenler olmaktadır. Bu durumlarda ortaya çıkan işsizlik türüne geçici, friksiyonel veya arızi işsizlik adı verilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Üretim yapısında meydana gelen değişikliklerin uyarlanma sürecinde oluşan işsizlik türüne yapısal işsizlik adı verilir. Diğer bir ifadeyle yapısal işsizlik ekonomilerde meydana gelen yapısal değişikliklerden kaynaklanan işsizlik türüdür. Bu tür işsizlik teknolojik gelişme, tüketicilerin talep yapısının değişmesi veya firmaların üretim yapılarının değişmesi gibi çok sayıda faktörden etkilenmektedir. Örneğin, doğalgaz tüketiminin giderek yaygınlaşması, soba talebini azaltacaktır. Bu durumda, zamanla daha az soba üretimi gerçekleştirilecek ve bu sektörde çalışanlar belirli bir zaman sonra işsiz kalacaktır. Bu ve bunun gibi ekonominin genel yapısında meydana gelen değişmelerin yol açtığı işsizlik türü yapısal işsizliği tanımlamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Konjonktürel işsizlik ise ekonominin daralma dönemlerinde talepte yaşanan azalmalara bağlı olarak oluşan işsizlik türünü tanımlar. Doğru cevap A'dır.

Tüketici fiyat endeksi, hanehalkları tarafından tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçen bir fiyat endeksidir. Tüketici fiyat endeksi, bireylerin ortalama tüketim kalıplarını yansıtan bir tüketim sepeti yardımıyla fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen değişimleri ölçmektedir. TÜFE endeksinde meydana gelen yıllık yüzde değişim ise enflasyon oranını gösterir. Doğru cevap B'dir.

Olivera-Tanzi Etkisi Verginin tahakkuku ile tahsili arasında geçen zamanda vergi gelirlerinin reel değerinde meydana gelen azalmalara denir. Doğru cevap D'dir.

Faiz oranları için yapılan bir diğer ayrım da basit ve bileşik faiz ayrımıdır. Eğer her dönem sonunda aynı anapara üzerinden faiz hesaplanıyorsa burada basit faiz söz konusudur. Eğer her dönem sonunda hesaplanan faiz anaparaya ekleniyor ve bu anapara üzerinden tekrar faiz hesaplanıyorsa burada ise bileşik faiz söz konusudur. Diğer bir ifadeyle, basit faizde anapara değişmezken, bileşik faizde anapara her dönem vade sonunda oluşan faiz getirisi kadar artmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Merkez Bankasının para politikası aracı olarak kullandığı önemli bir diğer araç ise reeskont oranıdır. Burada Merkez Bankasının reeskont oranını kullanarak para arzını nasıl kontrol ettiğini anlayabilmek için reeskont oranının ne ifade ettiğini bilmek gerekir. Reeskont, iskonto edilmiş değerli menkul kıymetlerin belirli bir bedel karşılığında yeniden iskonto edilmesi anlamına gelir. Doğru cevap E'dir.

Uluslararası ödemeler döviz kuru üzerinden yapılmaktadır. Döviz kurunda yaşanan artış ihraç edilen ürünleri görece daha ucuz hâle getirirken, ithal malların fiyatını yükseltmektedir. Bu durum iç piyasada fiyatlar genel düzeyi üzerinde baskı oluşturarak enflasyonu tetiklemektedir. Dolayısıyla burada enflasyon ile döviz kuru arasında doğru yönlü bir ilişkinin varlığından söz edebiliriz. Doğru cevap E'dir.