AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI

Patent, bilimsel ve teknik bir buluşun ya da böyle bir buluşu uygulama alanında kullanma hakkının kime ait olduğunu gösteren resmi belgedir. Telif hakkı (Copyright), bir kişi veya kişilerin her türlü fikri çabasıyla oluşturduğu bilgi, düşünce, sanat eseri ve ürünün kullanılması ve kopyalanması ile ilgili olarak sağlanan yasal haklardır. Lisans, yasa tarafından kısıtlanmış veya düzenlenmiş bir işin yapılması, bir teşebbüste bulunulabilmesi için kamu otoritesi tarafından verilen izin, yetki veya ruhsat.

Bazı mallar ise ancak birbirleri ile birlikte kullanılabilir veya tüketilebilir hâle gelir. Bu tür mallara tamamlayıcı mallar adı verilir. Bu konudaki klasik bir örnek otomobil ve benzindir. Cep telefonu ve şarj cihazı, ayakkabı ve ayakkabı bağcığı, çay ve şeker de tamamlayıcı mallara örnek verilebilir. Birbirleri ile birlikte kullanılabildikleri için tamamlayıcı mallardan birinin fiyatındaki değişiklik diğerinin talebini etkiler.

Tüketicilerin geliri arttığında bir mala olan talebin artmasını bekleriz. Eğer söz konusu mal tüketicilerin geliri arttığında talebi artan bir mal ise bu tür mallara “normal” mal denir. Tam tersi, tüketicilerin geliri arttığında talebi azalan mallara da “düşük mal” (fakir mal) adı verilir.

Bir malın talebini belirleyen malın kendi fiyatı dışında da faktörler vardır. Eğer malın kendi fiyatı dışındaki faktörler değişirse talep eğrisi bütünüyle yer değiştirir ve tüm fiyat düzeylerinde talep edilen miktarlar artar veya azalır. Bu faktörler Tüketicinin Gelir Düzeyi ve Gelir Dağılımı, Tüketicilerin Zevk ve Tercihleri, Tüketici Bekleyişleri, İkame ve Tamamlayıcı Malların Fiyatları ile Nüfustur.

Talep edilen mal miktarı ile malın fiyatı arasındaki negatif yönlü olan ilişkiye ekonomi biliminde “talep kanunu” olarak açıklanır.

Bir malın arzını belirleyen ilk faktör malın ken­di fiyatıdır. Bir malın kendi fiyatı değişirse aynı arz eğrisi üzerinde hareket edilir.

Arz edilen mal miktarı ile malın fiyatı arasındaki pozitif yönlü bu ilişki, ekonomi biliminde “arz kanunu” olarak bilinir.

Açık maliyet firmanın üretim faktörlerine yaptığı tüm parasal ödemeleri kapsar ve “muhasebe maliyeti” olarak bilinir. Ücretlere, kiraya, faize, hammaddeye ve ara mallara yapılan tüm öde­meler açık maliyetlerdir.

Dört farklı piyasa yapısı bulunmaktadır: Tam rekabet, monopolcü rekabet, oligopol ve monopol.

Gerçek hayatta bir örneğini bulmanın çok zor olduğu bir piyasa türü de monopol piyasasıdır. Monopol bir ürünün tek satıcısı veya üreticisi olmak demektir. Ürettiği malın ikamesi yoksa monopolcü firma bü­yük bir güce sahip olur. Bir monopol ya fiilen kendiliğinden oluşur ya da devlet müdahalesiyle oluşturulur.

Tam Rekabet Piyasasında, piyasada o kadar çok sayıda firma ve tüketici vardır ki hiçbiri tek başına piyasa üzerinde söz sahibi olamaz, alış ve satışlarıyla piyasa denge fiyatını etkileyemez. Dolayısıyla bu piyasada tek bir fiyat vardır, alıcı ve satıcılar bu fiyatı kabul etmek durumundadır. Yani bu piyasada fiyat “veri”dir. Mallar veya diğer bir deyişle ürünler birbirinin tıpatıp aynıdır, yani homojendir.

Bir mal veya hizmetten tüketirken tükettiğimiz son birimin toplam faydada meydana getirdiği değişikliğe marjinal fayda denir. Bir mal veya hizmetten tükettiğimiz ilk birim en yüksek marjinal faydayı sağlar. Daha sonraki birimlerin marjinal faydası giderek azalır. Bir noktada marjinal fayda sıfır olur, yani artık toplam faydamıza katkı yapmaz.

Kardinalist iktisatçılar bir malın tüketilen ilk biri­minin en yüksek faydayı sağlayacağını ama daha sonra tüketilen her birimin toplam faydada mey­dana getirdiği değişimin (yani “marjinal fayda” sının) azalacağını ileri sürerler. Bu duruma “azalan marjinal fayda yasası” adı verilir.