Mikroekonominin Genel İlkeleri

Bir mal veya hizmetten tüketirken tükettiğimiz
son birimin toplam faydada meydana getirdiği
değişikliğe marjinal fayda denir. Bir mal veya
hizmetten tükettiğimiz ilk birim en yüksek
marjinal faydayı sağlar. Daha sonraki birimlerin
marjinal faydası giderek azalır. Bir noktada marjinal
fayda sıfır olur, yani artık toplam faydamıza
katkı yapmaz. Bu tüketim düzeyinden sonra
da devam edersek tükettiğimiz her birimin marjinal
faydası negatif olarak büyür. Rasyonel bir
tüketici bu davranışı yapmaz. Tüketici dengesi
dediğimizde tükettiğimiz ürünlere harcadığımız
son liralarımızın marjinal faydalarını eşitlediğimiz
durumu kastetmiş oluruz.

Talep edilen mal miktarı ile malın
fiyatı arasındaki negatif yönlü bu ilişki, ekonomi
biliminde “talep kanunu” olarak bilinir.

Talep edilen miktardaki değişme aynı talep eğrisi üzerinde hareket
etmeyi açıklamaktadır ve bunun nedeni ilgili malın fiyatıdır.

Talepteki değişmeyi , talep eğrisinin bütünüyle yer değiştirmesini sağlayan faktörler:

Tüketicinin Gelir Düzeyi ve Gelir Dağılımı, Tüketicilerin Zevk ve Tercihleri, İkame ve Tamamlayıcı Malların Fiyatları, Tüketici Bekleyişleri, nüfus, 

Bir malın fiyatı değişmezken tüketicilerin ortalama gelir düzeyi arttığında talep eğrisi bütünüyle sağa
kayar. Bunun anlamı bu mala olan talep tüm fiyat düzeylerinde artmaktadır.

Bir malın fiyatı ile ikame malın talebi
arasındaki ilişki doğru yönlüdür. Bu durumda ikame malın talebi artar

Arzdaki değişmeyi sağlayan faktörler şunlardır:

Üretim Faktörü Maliyeti, Diğer Mal Fiyatları, Bekleyişler, Vergi, Teşvik ve Benzeri Düzenlemeler

Talebin fiyat esnekliği “talep miktarının ilgili malın
fiyatında meydana gelen değişmeye verdiği tepkinin
ölçüsüdür”. Bazı ürünlerin talep miktarı fiyatındaki
değişmelere karşı çok duyarsızdır. Örneğin
tuzun talep miktarı fiyatındaki değişmelere karşı
çok duyarlı değildir. Tuzun fiyatını % 50 oranında
yükseltsek bile tuzun talebi çok fazla düşmez. Tam
tersi tuzun fiyatını %50 düşürsek bile tuzun talep
miktarı çok fazla yükselmez. O nedenle tuz “esnekliği
düşük” bir maldır.

Talebin gelir esnekliği katsayısını hesaplama
için şu formülü kullanırız:
Talebin Gelir Esnekliği = Malın Talep Miktarındaki % Değişme/Gelirdeki % Değişme

Toplam kârı
hesaplamanın yolu toplam gelirden (toplam hasılat) toplam maliyeti çıkarmaktır.

Tam rekabet piyasası
için gerçek hayatta verilebilecek en basit örnek semtlerde kurulan
meyve-sebze pazarlarıdır. Ürünlerin birçoğunun homojen olduğu
ve çok sayıda üretici ve tüketiciyi kapsayan tahıl (buğday, arpa,
mısır… vb.) piyasaları da yakın örnekler arasındadır. Ama gerçek
hayatta tüm özellikleriyle tam rekabete benzeyen bir piyasa örneği
bulmak çok zordur.

Açık maliyet firmanın üretim
faktörlerine yaptığı tüm parasal ödemeleri kapsar ve
“muhasebe maliyeti” olarak bilinir. Ücretlere, kiraya,
faize, hammaddeye ve ara mallara yapılan tüm ödemeler
açık maliyetlerdir.

Örtük maliyetler ise üretimde
kullanılmakla birlikte herhangi bir parasal ödeme
yapılmayan maliyetlerdir. Örneğin firma sahibi kendi
emeğine ücret, kendi dükkân veya fabrikasına kira,
kendi sermayesine faiz ödemez ve bunlar muhasebe
kayıtlarına girmez. Ama bunlar maliyetin içindedir.

Monopol türüdür ve firmalar tüzel kişiliklerini koruyarak birleşiyorlarsa
bu duruma “kartel” adı verilir. Rekabeti
ortadan kaldırarak tüketici aleyhine durum oluşturdukları
için dünyanın birçok ülkesinde kartel ve
tröstler yasaklanmış ve çok ağır maddi yaptırımlara
tabi olmuştur.

Oligopol piyasası ile de gerçek hayatta sıkça
karşılaşırız. Bu piyasa türünde en az iki firma
bulunur ve iki firmanın olduğu oligopol piyasasına
“düopol” adı verilir. Firma sayısının üst sınırı yoktur. Eğer bir firmanın piyasadaki davranışları
(satış kampanyaları, fiyatlar, reklâmlar vb. gibi)
diğer firmaların davranışlarını etkileyebiliyorsa o
piyasa oligopoldür. Bu sayı beş de olabilir elli de,
velev ki firmalar birbirlerinin davranışlarından etkilensin.
Dolayısıyla bu piyasanın en önemli özelliği
“karşılıklı bağımlılık” tır. Oligopol piyasasında
üretilen ürünler homojen de olabilir heterojen de.
Bu piyasada da reklamlar ve markalaşma oldukça
yaygındır. Oligopol piyasalarına giriş yapmak kolay
değildir. Mevcut firmaların elde ettiği kapasite
ve etkinlik çok sayıda firmayı piyasaya girmekten
alıkoyar. Oligopol piyasasında firmalar fiyatlar ve
piyasa üzerinde farklı seviyelerde kontrole sahiptir.
Ekonomik kâr seviyesi ise üründen ürüne değişmektedir.
Bazı ürün piyasalarında çok yüksek,
bazılarında ise çok düşük kârlar var olabilir.

Patent telif hakları ve lisanslar aracılığıyla

Lisans
Yasa tarafından kısıtlanmış veya düzenlenmiş
bir işin yapılması, bir teşebbüste bulunulabilmesi
için kamu otoritesi tarafından verilen
izin, yetki veya ruhsat.

Oligopol piyasasında firmalar fiyatlar ve
piyasa üzerinde farklı seviyelerde kontrole sahiptir.
Ekonomik kâr seviyesi ise üründen ürüne değişmektedir.
Bazı ürün piyasalarında çok yüksek,
bazılarında ise çok düşük kârlar var olabilir.

Bu piyasada o kadar çok sayıda firma ve tüketici vardır ki hiçbiri tek başına piyasa üzerinde söz sahibi
olamaz, alış ve satışlarıyla piyasa denge fiyatını etkileyemez. Dolayısıyla bu piyasada tek bir fiyat vardır,
alıcı ve satıcılar bu fiyatı kabul etmek durumundadır. Yani bu piyasada fiyat “veri”dir. Mallar veya diğer bir
deyişle ürünler birbirinin tıpatıp aynıdır, yani homojendir. Piyasaya
giriş ve çıkış üzerinde fiilî veya yasal hiçbir engel yoktur, alıcı
ve satıcılar kolaylıkla piyasaya girip çıkabilirler. Bu piyasada fiyat
dışı rekabet de olanaksızdır. Hiçbir firmanın fiyat üzerinde kontrol
gücü yani “piyasa gücü yoktur. Bütün bu özelliklerin sonucunda
tam rekabet piyasasındaki bir firma uzun dönemde ekonomik
kârını devam ettiremez ve sadece normal kâr ile idare etmek zorunda
kalır. Çünkü bazı firmaların elde ettiği ekonomik kârın varlığını
gören diğer firmalar rekabet etmek üzere piyasaya girer ve
onlar girdikçe artan arz miktarı mal fiyatlarının düşmesine neden
olduğu için firmaların kârları giderek azalır. 

Normal kâr ekonomik kârın sıfır olduğu
durumdur. Aslında normal kâr
ekonomik maliyetin bir parçasıdır.
Bir girişimci faaliyetlerini devam ettirmek
için en az normâl kâr kadar kâr
etmelidir. Normal kâr edebilen bir
girişimci sahip olduğu üretim faktörlerinin
fırsat maliyeti kadar gelir elde
eder. İktisatçılar “bu firma kâr ediyor”
dediğinde aslında normal kârın üzerinde
bir kâr (yani ekonomik kâr) ediyor
anlamına gelir.