Ekonominin Temel Kavramları

İhtiyaç (ya da diğer bir deyişle “gereksinim”) en yalın tanımıyla “karşılandıklarında
sevinç, mutluluk ve haz veren; karşılanmadıklarında acı, kaygı ve üzüntü veren duygulardır”.

İhtiyaçlar iki kısımda ele alınabilir: Zorunlu ihtiyaçlar
ve zorunlu olmayan ihtiyaçlar. Zorunlu ihtiyaçlar
insan yaşamı için mutlaka karşılanması gereken
(biyolojik, hayatî) temel ihtiyaçlardır. Yemek,
su, barınma ve giyinme gibi ihtiyaçlar zorunludur.
Zorunlu olmayan ihtiyaçlar ise hayati önem taşımaz
ve bütün insanlar için ortak özellikte değildir.
Dolayısıyla kültürlere göre farklılaşırlar. Sinemaya,
konsere, tiyatroya veya futbol maçına gitmek; makyaj
yapmak, spor yapmak, otomobil kullanmak…
gibi toplumdan topluma değişen sayısız zorunlu olmayan
ihtiyacımız bulunmaktadır.

İhtiyaçlar sonsuzdur, İhtiyaçların şiddetleri farklıdır, İhtiyaçların şiddeti giderildikçe azalır, İhtiyaçlar birbirleriyle ikame edilebilir

İnsan ihtiyaçlarını giderme özelliği taşıyan yani
bir faydası olan maddi veya maddi olmayan varlıklara
mal ve hizmet denir. İnsanların ihtiyacını
gideren kalem, kağıt, otomobil, elma vb. gibi maddi
varlıklara “mal”; turizm, bankacılık, ulaşım vb.
gibi maddi olmayan varlıklara “hizmet” adı verilir.

Üretim faktörleri şunlardır: Emek, Sermaye, Tabiat (Toprak)
ve Girişimci (Müteşebbis).

Devletin bir mal ve hizmet üretimine katkı
yapmayan kişi ve kuruluşlara bütçesinden
yaptığı harcamalardır. Sosyal, malî ve
iktisadî amaçlarla yapılabilirler. Emekli, dul
ve yetim maaşları, üniversite öğrencilerine
verilen devlet bursları bu niteliktedir.

Ekonomik olayların açıklanmasında ölçülebilir
değişkenleri göz önüne alarak
ve karşılıklı ilişkiler kurarak, teorik çalışmaların
ve iddiaların doğrulanmasını sağlayan
ve değişkenler arasındaki ilişkileri
inceleyen ve tahminler yapılmasını sağlayan
matematiksel ve istatistiksel analiz
yöntemidir. Ekonometri bilimi, ekonomiyi
ölçer ve bunu yaparken matematik ve
istatistik kullanır.

Ne üretilecek, nasıl üretilecek ve kimin
için üretilecek

Üretim faktörlerinin kıt olması ve toplumun istediği
her mal ve hizmeti üretmeye yetmemesi bizi
bir tercihte yani seçimde bulunmaya zorlar. Ama
bir seçim yaptığımızda seçimimizin dışında kalan
alternatiflerden vazgeçmiş sayılırız. Daha başka bir
deyişle bazı fırsatları kaçırmış oluruz. İşte bu kaçırdığımız
fırsatların en iyisine “fırsat maliyeti” veya
“alternatif maliyet” denir. Daha genel bir ifadeyle
yaptığımız seçimler nedeniyle vazgeçtiğimiz en
iyi alternatife fırsat maliyeti denilmektedir. Derse
gelen bir öğrenci için en iyi alternatif o saatlerde
sinemaya gitmek ise derse gelmenin fırsat maliyeti
sinemaya gitmektir.

Her toplumun cevap bulmak zorunda olduğu
soruları ve fırsat maliyeti kavramını anlayabilmenin
bir yolu da “Üretim İmkânları Eğrisi”nden
yararlanmaktır.

Üretim imkânları eğrisi, belirli bir
dönemde bir ekonomide var olan bütün kaynaklar
tam olarak kullanıldığında ve teknoloji düzeyi veri
iken üretilebilecek maksimum tamamlanmış mal
bileşimlerini gösteren eğridir.

Geleneksel, piyasa, kumanda, karma ekonomik sitemler

Piyasa sisteminde “kimin için üretilecek” sorusunun
cevabı özel olarak planlanmış kararlar sonucunda
ortaya çıkmaz, piyasa mekanizmasının normal
işleme süreci sırasında kendiliğinden oluşur.
Üretim ve tüketim süreci sırasında işgücünün, girişimcilerin,
toprak ve sermaye sahiplerinin gelirleri
kendiliğinden oluşur ve o toplumun demokratik
süreçleri ile seçtikleri yönetim ekibi bu gelir gruplarının
milli gelirden aldıkları payları uyguladıkları
politikalarla yönlendirebilir.

Üretim faktörlerindeki sürekli
artışlar ve teknolojik ilerlemeler ülkenin üretebileceği
mal bileşimlerini artırır yani üretim imkânları
eğrisi bütünüyle sağa kayar (orijinden uzaklaşır) ve
“ekonomik büyüme” olgusu yaşanır.

Piyasa ekonomisinde üreticilerin kendi çıkarları doğrultusunda yani kâr maksimizasyonu gayesiyle
yaptıkları üretim arzı, tüketicilerin kendi çıkarları doğrultusunda yani fayda maksimizasyonu gayesiyle yaptıkları tüketim talebi oluşturur. İşte bu arz ve talep piyasada karşı karşıya gelince ortaya “ fiyat ve fiyat mekanizması” çıkar

İnsanların ihtiyacı olan mal ve hizmetlerin oluşturulması
faaliyetine “üretim” adı verilir. 

Emek, sermaye ve tabiat adlı üretim faktörlerinin
hiçbiri tek başına üretim sürecini gerçekleştiremez.
Bunları tüketicilerin tercihleri doğrultusunda
bir araya getirerek üretimi gerçekleştiren ekonomik
aktöre girişimci denir. Yaptığı bu faaliyet sonucunda
girişimcinin elde ettiği gelire “kâr” adı verilir.
Girişimci denilen ekonomik aktör tek bir bireyden,
özel bir firmadan veya bir devlet kuruluşundan ibaret
olabilir. Bazı ekonomi kitaplarında girişimcinin
bir üretim faktörü olarak yer almadığını da görmek
mümkündür.

Üretimin gerçekleşmesi için bazı kaynaklara,
diğer bir deyişle girdilere ihtiyaç duyulur. Bu kaynaklara
“üretim faktörleri” adı verilir. Üretim faktörleri
şunlardır: Emek, Sermaye, Tabiat (Toprak)
ve Girişimci (Müteşebbis).

Transfer Ödemesi
Devletin bir mal ve hizmet üretimine katkı
yapmayan kişi ve kuruluşlara bütçesinden
yaptığı harcamalardır. Sosyal, malî ve
iktisadî amaçlarla yapılabilirler. Emekli, dul
ve yetim maaşları, üniversite öğrencilerine
verilen devlet bursları bu niteliktedir.

Bir ekonomide faaliyette bulunan
ekonomik birimleri tanıyalım. Bunlar, hanehalkları,
firmalar, devlet ve dış dünyadır.