AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI - Deneme Sınavı - 16

Dolaylı etkiler üretimdeki düşüşe ve hizmetlerin karşılanmasındaki aksamalara bağlı olarak oluşan dolaylı etkiler fiziksel yapılar ile insanlar arasındaki etkileşimi bozan etkilerdir. Dolaylı etkiler, afetlerden hemen sonra başlar, birkaç aydan birkaç yıla kadar sürer. Doğrudan etkilerin statik karakterde olmasına karşılık, dinamik karakterde olan dolaylı etkiler, Albala-Bertrand (2000)’e göre birbiri ile iç içe olan dört tip bozulmadan oluşmaktadır:

• Hane halkının yaşam şartlarının bozulması: Evsiz kalma, ihtiyaçların giderilememesi, geçimliklerin yitirilmesi, göç ve taşınma.

• Halkın sağlık ve beslenme durumunun bozulması: Çevresel tahribat, hijyen sorunlarının ortaya çıkması, yiyecek kıtlığı.

• Ekonomik aktivitenin bozulması: Ara ve tamamlanmış piyasaların, politikaların ve bekleyişlerin olumsuz etkilenmesi.

• Kamusal faaliyetlerin bozulması: Aşırı yüklenme, aksamalar, politizasyon ve yandaşçılık.

Bu çerçevede hatırlatmak istediğimiz bir konu da doğal afetlerin uzun dönem etkileri belirlenirken “olay tahribatı” ve “sonuç tahribatı” ayırımına dikkat etmek gerekliliğidir. Miller ve Nigg (1993) tarafından yapılan bu ayırıma göre doğal afetlerin ekonomik etkilerini şu şekilde ele alabiliriz:

• Olay Tahribatı: Doğal afetlerin doğrudan ve dolaylı etkilerine bağlı tahribatı ifade eder. Olay tahribatı doğal afet öncesi fiziksel faktörlere ve yerleşim yapısına bağlıdır.

• Sonuç tahribatı: Sonuç tahribatı afet öncesi fiziksel koşullarla sınırlı olmayıp afet sonra- sı etkileri ve toparlanma sürecindeki davra- nışları da içerir ve afetlerin daha çok ikincil etkilerine karşılık gelir. Afet sonrası etkiler ve toparlanma sürecindeki davranışlar sos- yal, kültürel, ekolojik, tarihsel, politik ve ekonomik koşullara, toplumdaki sınıfsal yapıya, gelir ve servet dağılımına bağlı ola- rak işlerlik kazanır. Bu arada sonuç tahribatı ve olay tahribatı arasındaki ilişki zorunluluk içermez. Bazen olay bazen de sonuç tahri- batının seviyesi diğerinin üzerine çıkabilir. Bir kişinin tatilini geçirdiği bir otelin dep- remde yok olması bu kişinin serveti veya gelir düzeyini etkilemeyebilir (olay tahribatı sonuç tahribatından yüksek), yine aynı kişi yaşadığı ev depremden zarar görmemesine rağmen depremde iş hayatının kesintiye uğ- raması sonucu işsiz kalabilir (olay tahribatı düşük sonuç tahribatı yüksek).

Bir ülkedeki tüketim düzeyi ve mallara olan talep o ülkedeki birey ve hane halklarının gelir seviyelerine bağlıdır. Gelir seviyesi yükseldikçe harcama miktarı da artar. Bireyler ve hane halklarının gelirleri ise üretime bağlıdır. Üretim olursa gelir, gelir olursa da harcama ortaya çıkar. Her harcama aslında bir başkasının gelirini oluşturur. Ekmeği satın aldığımızda fırıncının geliri ortaya çıkar. Fırıncı da bu geliri kasaba harcadığında kasabın gelir artar. Bu gelir ve harcama akımları ekonomik döngünün varlığı için şarttır. İşte bir doğal afet nedeniyle üretimin durması gelir meydana gelme mekanizmasını da bozar. Üretim durunca üretim biriminin sahibinin geliri (kâr) ile birlikte çalıştırdığı işçilerin gelirleri (ücret), kiraladığı binanın sahibinin kira (rant) geliri, kredi çektiği bankanın geliri (faiz) de azalır.

Enflasyon: Bir ülkede fiyatlar genel düzeyinin sürekli olarak yükselmesiyle kendini gösteren makroekonomik sorundur. Türkiye’de en asyon oranını TÜİK (Türkiye İstatis- tik Kurumu) hesaplar ve açıklar.

Afetler nedeniyle üretimin durması kamu gelirlerini olumsuz etkiler. Bu mekanizma iki açıdan işler. İlki rmaların yurtiçi ve yurtdışı satış gelirleri düşünce rmaların geliri ve kârı üzerinden alınan vergiler de (gelir, kurumlar ve katma değer vergileri vb. gibi) düşer. Öte yandan afetler nedeniyle işsiz kalan işçilerin daha önce ödemekte olduğu gelir vergisi ve benzeri diğer vergi ve kesintiler nedeniyle de kamu gelirleri azalacaktır. İşsiz kalanların talepleri, tüketimleri ve alışverişleri de azalacağı için özellikle satış üzerinden alınan vergiler de azalacaktır. Elbette talebi düşen işyerlerinin diğer işyerlerinden temin ettikleri mal, hizmet, ara malı ve hammadde de azalacağı için bu rmaların gelirleri de azalacak ve ödedikleri vergiler de düşecektir. Afetlerin meydana geldiği bölgede ekonomik faaliyetlerdeki daralma nedeniyle hem işveren hem de çalışanlar büyük gelir kaybına uğrarlar.

İnformal Sektör

Devletin yasal denetiminin dışındaki faa- liyetlerin yürütüldüğü, vergilendirilmemiş ve kayıt altına alınmamış çalışma alanları.

Değeri zamanın belirli bir anında ölçülebilen değişkenlere stok değişken, değeri belirli bir zaman diliminde ölçülebilen değişkenlere akım değişken adı verilir. Servet, iç borç, dış borç gibi değişkenler stok değişken; tasarruf, yatırım, milli gelir, ithalat, ihracat gibi değişkenler akım değişkendir.

Afetler eskimiş ve yıpranmış sermayenin yenilenmesine vesile olur ve afet sonrasında verimli teknolojilerin kullanıldığı makine, teçhizat ve fabrikalar üretim düzeyini artırır. Bu süreci bazı araştırmacıların “yaratıcı yıkım” olarak adlandırmaları bu nedenledir. Bazı kaynaklarda bu sürece “düzeltme etkisi” de denilmektedir

Ekonomik kalkınma “niteliksel” bir süreçtir, ekonomik büyüme ise “niceliksel” bir süreçtir. Bir ülkenin kişi başına GSYH’si çok yüksek olabilir ama o ülkede gelir dağılımı bozuksa, o ülkede eğitim ve sağlık hizmetleri kalitesiz ise, demokrasisi işlemiyorsa, kişisel hak ve özgürlükler aksıyorsa, hukuk devletinin gerekleri yerine getirilmiyorsa o ülke kalkınmış sayılmaz. Tüm bu unsurlar gelişmiş bir ülke olmak için yapısal anlamda da değişmenin temel koşullarının yerine getirilmesi gerekliliğine işaret eder. Yapısal değişim ise bazen gözlenebilen veya hissedilebilen sosyo-ekonomik gelişmeleri ifade eder. Yapısal değişmenin göstergelerinden bazılarını şu şekilde sıralamak mümkündür:

Tarımsal faaliyetlerden tarım dışı faaliyetlere, sanayiden hizmetler sektörüne doğru dönüşümün gerçekleşmesi,

Üretim ölçeğinin arttırılması (küçük aile işletmelerinden büyük ölçekli, ulusal veya uluslararası işletmelere dönüşüm),

Gelir dağılımının iyileşmesi ve yoksulluğun azaltılması,

Üretim faktörlerinin miktar ve verimliliğinin artırılması,

Yeni üretim tekniklerinin geliştirilmesi,

Demografik yapının değişmesi,

Eğitim ve sağlık alanındaki gelişmeler,

Demokratikleşme ve özgürlükler konusundaki iyileşmeler.

İstihdam olanaklarının artırılması,  

İşgücünün kırdan kente göç etmesi sonucu kentleşme sürecinin hızlanması,

İklim değişikliğine bağlı olarak kuraklığın artması, aşırı yağışlar ve siklonların gıda ve su kaynakları üzerindeki etkisi, yoksul ülkelerdeki bebek ölümlerinin % 60’ının suyla bulaşan hastalıklardan kaynaklanıyor olduğu düşünüldüğünde olumsuz etkiler meydana getirmektedir.

Özel riskler, kişisel olaylardan dolayı ortaya çıkan ve genelde büyük kitleleri değil belirli kişileri etkileyen risklerdir. Bir işyerine hırsız girmesi, bir evin yanması, bir kişinin kaza geçirmesi özel risklere örnek olarak verilebilir. İşsizlik, savaş, yüksek enflasyon, doğal afetler ise temel riskler arasında yer almaktadır. 

Spekülatif riskler, gerçekleşmesi halinde bir kayba yol açan ancak gerçekleşmemesi durumunda kazançla sonuçlanan risklerdir.

Finansal riskler, parasal kayıplara sebep olan risklere finansal riskler denir. 

Kişiye Yönelik Riskler: Bu tür saf riskler, gelir kazanma özelliğinin kaybedilmesine bağlı olarak gelirin ya da mal varlığının azalma olasılığı ile ilgilidir. 

Mala Yönelik Riskler: Malı olan kişi ya da kurumlar yangın, hırsızlık, kaza, doğal afetler gibi risklerle karşı karşıya kalırlar. Bu riskler gerçekleştiğinde maddi kayıplar oluşur. 

Dolayısıyla soruda verilen tanım, "sorumluluğa yönelik riskler" kavramına aittir.

Risk yönetimi dört aşamada gerçekleştirilmektedir. Bunlar; riskin belirlenmesi, risk analizi, risk değerlemesi ve risk kontrolüdür. Soruda III. ve IV. maddede verilen riski tutmak ve riski transfer etmek ise risk yönetim teknikleri arasında yer almaktadır.

Kaybın sıklığı ve kaybın büyüklüğünün ikisinin de düşük olması durumunda uygun risk yönetim tekniği, riski tutmaktadır.

Kaybın sıklığı ve kaybın büyüklüğünün ikisinin de yüksek olması durumunda uygun risk yönetim tekniği, riskten kaçınmaktır.

Kaybın sıklığının yüksek; ancak, kaybın büyüklüğünün düşük olduğu durumlarda uygun risk yönetim tekniği, riski azaltmak veya riski tutmaktır.

Risk değerlemesi yapmak ise, risk yönetim tekniklerinden biri değil; risk yönetim süreci aşamalarından biridir.

Dolayısıyla doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Sigortanın tanımından hareketle sigortacılığın barındırdığı unsurları aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz: 

• Cana veya mala kasteden riskler, 

• Bu risklerden kaçınmak, korunmak isteyen kişi, kurum ve kuruluşlar, 

• Bu riskleri üstlenen bu amaçla kurulmuş şirketler, 

• Riskleri üstlenme karşılığında talep edilen ücret (prim), 

• Risk gerçekleştiğinde riskleri belli bir prim karşılığında üstlenen şirketler tarafından ödenen tazminat. 

Dolayısıyla verilen bütün maddeler doğrudur.

Yangın sigortası yaptıran sigortalının binası, imar müdürlüğü tarafından istimlak edilmesi sonucunda yıkılmaya karar verilmişse; sigortacının sorumluluğu bitmektedir. Riskin gerçekleşme ihtimali ortadan kalktığı için sigorta sözleşmesi sona erecektir. Dolayısıyla doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Sigorta şirketlerinin kuruluş izni Hazine Müsteşarlığı tarafından verilir ve denetimleri de Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılır. 

Broker: Sigorta piyasasını sigortalı adına araştıran ve birçok sigorta şirketi ve sigorta türü arasında sigortalı için en uygun seçimi bulan ve sigortalısını yönlendiren sigorta aracısıdır. 

Sigorta ettiren: Bir sigorta sözleşmesinin kurucu taraflarından biri olup, sigorta şirketinden sigorta güvencesini satın alan kişi demektir.

Sigorta acenteleri: Belli bir bölge içinde, sigorta şirketlerinin nam ve hesabına sigorta sözleşmelerine aracılık eden veya bunları sigorta şirketleri adına yapmayı meslek edinen gerçek veya tüzel kişilerdir. 

Teminat ise: Sigorta sözleşmesi ile güvence altına alınan riskin gerçekleşmesi durumunda, sigorta şirketinin genel şartlar ve poliçe şartları çerçevesinde ödemeyi taahhüt ettiği meblağdır. 

Dolayısıyla verilen tanım "lehdar" kavramına aittir.

Can Sigortaları: İnsan hayatına yönelik rizikoları teminat altına alan sigortalara can sigortaları denir. Can sigortaları insanları ölüm, sakatlık, hastalanma, yaşlanma, kaza geçirme gibi tehlikelere karşı teminat altına alır. Can sigortaları ferdi kaza sigortası, sağlık sigortası ve hayat sigortalarından oluşur. Soruda verilen deprem sigortası ise mal sigortaları arasında yer almaktadır.

Özel sigorta: Gerçek ya da tüzel kişilerin sahip olduğu riskleri transfer etmek için isteğe bağlı ya da zorunlu olarak alınan sigortadır. 

Mal Sigortaları: Mal varlığı değerlerinin oluşturduğu sigortalardır. Bir kişi veya kuruluşun mal varlığını tehdit eden rizikoların sonuçlarına karşı yapılır. 

Can Sigortaları: İnsan hayatına yönelik rizikoları teminat altına alan sigortalara can sigortaları denir. 

Sorumluluk Sigortaları: Sigorta ettirenin sorumluluğu dahilindeki eylem ve fiillerden veya kazalardan dolayı üçüncü şahısların mallarında ve canlarında meydana gelen zararları tazmin eden sigortalardır. 

Dolayısıyla soruda verilen tanım "sosyal sigorta" kavramına aittir.