AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI - Deneme Sınavı - 15

Doğal afetlerin siyasal etkileri arasında seçmen davranışları, hükümet, hatta rejim değişiklikleri, hükümet politikaları, yolsuzluklar, etnik ayrımcılık, iç savaşlara varan sıcak çatışmalar bulunmaktadır. Nüfusun azalması ve altyapı tesislerinin zarar görmesi ise doğal afetlerin ekonomik etkileri arasındadır.

Doğal afetler, doğal ve insan kaynaklı faktörlerin birleşik etkileri ile ortaya çıkarlar. Doğal faktörler, olayın fiziksel büyüklüğü, yerleşme alanlarına olan uzaklığı ve yerleşim yerlerinin zarar görme düzeyidir. İnsan kaynaklı faktörler ise, fakirlik ve az gelişmişlik, hızlı nüfus artışı, tehlikeli bölgelerdeki hızlı ve denetimsiz yerleşme ve sanayileşme, ormanların ve çevrenin tahribi veya yanlış kullanımı, bilgisizlik ve eğitim eksikliğidir. 

Afet yönetimini, afet öncesi ve sonrasında yapılan tüm faaliyetler dikkate alınarak; risk azaltma, hazırlık müdahale, yeniden inşa/iyileştirme ve kalkınma bileşenlerinden oluşan bir döngü şeklinde ifade etmek mümkündür: 

• Risk Azaltma: Afetin oluşmasının engellenmesi veya olma olasılığının azaltılması amacıyla, afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi, hukuki, kurumsal, idari ve mali yapının geliştirilmesi için politika ve stratejilerin geliştirilmesi ve uygulanması, mekân planlaması ve yapılaşmaya ilişkin yasaların çıkartılması ile uygulanmasına yönelik önlemlerin alınması, alarm ve erken uyarı sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi, araştırma-geliştirme faaliyetlerinin yürütülmesi, toplumun afet tehlike ve riski konusunda bilinçlendirilerek baş edebilme kapasitesinin geliştirilmesine yönelik faaliyetleri içermektedir. 

• Hazırlık: Acil durum planlarının hazırlanması, geliştirilmesi ve güncellenmesi, bu planlarda görev ve sorumluluk verilen personelin eğitim ve tatbikatlarla bilgi düzeylerinin arttırılması, arama-kurtarma faaliyetlerinin örgütlenmesi, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, acil yardım malzemelerinin stoklanması, toplumun afetlere hazır olma konusunda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi faaliyetlerini kapsamaktadır. 

• Yeniden İnşa/İyileştirme: Müdahale sürecinin tamamlanmasından hemen sonra başlayarak belirli bir sürede afete uğramış yerleşim yerlerinde, oluşması muhtemel yeni riskleri de tespit ederek afet öncesinden daha güvenli ve gelişmiş bir yaşam çevresinin oluşturulması amacıyla, haberleşme, ulaşım, su, elektrik, kanalizasyon, eğitim, sosyal ve kültürel faaliyetler ile ekonomik faaliyetlerin yeniden tesisi ve geliştirilmesini ve geçici/daimi iskân çalışmalarının yürütülmesine yönelik faaliyetleri içermektedir. 

Dolayısıyla verilen faaliyetler müdahale aşamasında gerçekleştirilmektedir.

Fransa ve İspanya’da doğal afet sigortası zorunlu ve sınırsız devlet garantisi altındadır. ABD’de ise devlet sel riskini doğrudan kendi üstlenmektedir. Dolayısıyla III. ve IV. maddede verilen bilgiler yanlış; diğer maddelerdeki bilgiler doğrudur.

Zorunlu Deprem Sigortası’nın süresi bir yıldır. Diğer seçeneklerde verilen bilgiler doğrudur.

Zorunlu Deprem Sigortası, binadaki deprem ve depremden kaynaklanan maddi hasarları karşılar. Aşağıdaki durumlarda oluşan zararlar teminat kapsamı dışındadır: 

• Enkaz kaldırma masrafları, 

• Kâr kaybı, 

• İş durması, 

• Kira mahrumiyeti, 

• Alternatif ikametgâh ve işyeri masrafları, 

• Mali sorumluluklar ve benzeri başkaca ileri sürülebilecek diğer bütün dolaylı zararlar, 

• Her türlü taşınır mal, eşya ve benzerleri, 

• Tüm bedeni zararlar ve vefat, 

• Manevi tazminat talepleri, 

• Deprem ve deprem sonucu oluşan yangın, infilak, tsunami veya yer kaymasının dışında kalan hasarlar, 

• Depremden bağımsız olarak, binanın kendi kusurlu yapısı nedeniyle zamanla oluşmuş zararlar.

Zorunlu Deprem Sigortası kapsamı dışında kalan bina türleri aşağıdaki gibidir: 

• 9/11/1983 tarihli ve 2946 sayılı Kamu Konutları Kanununa tâbi olan veya kamu hizmet binası olarak kullanılan binalar ve bağımsız bölümler, 

• Köy nüfusuna kayıtlı ve köyde sürekli oturanlarca köy yerleşik alanları ve civarında ve mezralarda yapılan binalar, 

• Tamamı ticari veya sınai amaçla kullanılan binalar, 

• Projesi bulunmayan ve mühendislik hizmeti görmemiş binalar, 

• Taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek şekilde tadil edildiği veya zayıflatıldığı tespit edilen binalar, 

• Taşıyıcı sistemi olumsuz yönde etkileyecek şekilde ilgili mevzuata ve projeye aykırı olarak inşa edilen binalar, 

• Yetkili kamu kurumları tarafından yıkılmasına karar verilen binalar ile mesken olarak kullanıma uygun olmayan, bakımsız, harap veya metruk binalar. 

Üreticilerin sigorta yaptırabilmeleri ve devletin prim desteğinden yararlanabilmeleri için, 

• Bitkisel ürünleri için, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS’ye), 

• Büyükbaş, Küçükbaş ve Kümes Hayvanları için, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kayıt Sistemine,

• Sera için, Örtü Altı Kayıt Sistemi’ne (ÖKS’ye), 

• Su ürünleri çiftlikleri için, Su Ürünleri Kayıt Sistemi’ne (SKS’ye) ve 

• Arıcılık için, Arıcılık Kayıt Sistemi’ne (AKS’ye) kayıt yaptırmaları ve bu kayıtlarını güncellemeleri gerekmektedir. 

Büyükbaş Hayvan Hayat Sigortası'nın kapsamı, süt ve erkek besi sığırları ile mandalardır. Her türlü hayvan hastalıkları ve gebelik, doğum veya cerrahi müdahale, her türlü kazalardan, yılan ve böcek sokması, zehirli çayır otları ve yeme bağlı zehirlenmeler, her türlü doğal afetler ve güneş çarpması, yangın veya infilak sebebiyle meydana gelen ölümler ve zorunlu kesimler, teknik şartlar çerçevesinde yavru atma riski gibi riskler sonucu sigortalının doğrudan uğradığı maddi zararlar Tarife ve Talimatlar çerçevesinde sigorta kapsamındadır. 

Arıcılık Sigortası'nda, aktif (içinde arı olan) kovanların; 

• Fırtına, 

• Hortum, 

• Yangın, 

• Heyelan, 

• Deprem, 

• Taşıt çarpması, 

• Sel ve Su Baskını, 

• Vahşi Hayvan Saldırısı, 

• Kovanların nakliyesi esnasında; çarpma, çarpışma, devrilme, yanma vb. nedenler sonucu meydana gelen zararlar, Genel Şartlar ile Tarife ve Talimatlar çerçevesinde sigorta kapsamındadır. 

Alg patlaması ise Su Ürünleri Hayat Sigortası'nın kapsamı dahilindedir.

Bütünleşik Afet Yönetim Sistemi Seviyeleri şu şekildedir:

Seviye 1: Olay yönetimi

Seviye 2: Acil durum yönetimi

Seviye 3: Afet yönetimi

Doğal afetlerin getirdiği kaynak ihtiyacını karşılamanın bir yolu da merkez bankası kaynaklarına başvurmak, yani para basmaktır. Ancak ekonomi literatüründe karşılıksız para basmak fiyatlar genel düzeyinin yükselmesine, yani enflasyona yol açar. Üstelik dünya genelinde birçok merkez bankasının karşılıksız para basmaları anayasa, yasa ve yönetmeliklerle engellenmiştir.

Rezerv mekanizması, bütçe planlama; risk transferi, sigorta, güvenliğe yönelik sigorta; bütçe ödenekleri, acil durum eylemleri gibi uygulamalar Mali Koruma unsuru altında yer alır.

Modern, Bilimsel ve Bütünleşik Afet Yönetiminin aşamaları şunlardan oluşur (Kadıoğlu, 2008: 12):
1. Kayıp, zarar azaltma ve önleme (Mitigation),
2. Hazırlıklı olma (tahmin, erken uyarı ve
afetler) (Preparation),
3. Müdahale ve etki analizi (Response),
4. İyileştirme (yeniden yapılandırma) (Recovery).

Afet yönetim sistemini, afet öncesi (risk yönetimi), afet sonrası (kriz yönetimi) şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Bütünleşik afet yönetimi sisteminde kayıp ve zarar azaltma, hazırlık, tahmin ve erken uyarı, afetler ve etki analizi gibi afet öncesi korumaya yönelik olan çalışmalara “risk yönetimi” denilirken; müdahale, iyileştirme, yeniden yapılanma gibi afet sonrası düzeltmeye dönük olarak yapılan çalışmalara ise “kriz yönetimi” olarak adlandırılır (Kadıoğlu, 2008: 13).

Doğal afetlerin zararları farklı şekillerde finanse edilmeye çalışılırken temelde dört engelle karşılaşılmaktadır (Yavuzve Dikmen, 2015: 309-310):

Siyasî endişeler

Ahlaki tehlike

Zamansal Tutarsızlık

Afetler İçin Tasarruf Etme Çelişkisi

Bir afet yaşandığında afetten zarar görenlere verilen ve genellikle faiz oranı düşük olan borçlara olağan üstü durum kredisi denir. Burada krediyi kullandıranlar Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlar olabildiği gibi başta ticaret ve sanayi odaları olmak üzere çeşitli esnaf dayanışma kuruluşları ve tarım kooperatifleri gibi kamusal veya yarı kamusal şirketler de olabilir.

Belirli malların, belirli sektörlerin ya da teknolojilerin desteklenmesi yoluyla üretim kalitesinin ve rekabet seviyesinin artırılmasına “teşvik politikası” adı verilir. Mali araçların bir bölümünü ve döviz kuru politikasını kullanarak dış ticaret amaçlarına ulaşmaya çalışmak dış ticaret politikası uygulamak anlamına gelmektedir.

1999 Marmara depreminden sonra yapılan olağanüstü bütçe ile bazı ek vergiler konulmuş ve
TBMM’de Deprem Vergileri Kanunu çıkartılmıştır. Buna göre afet bölgesindeki mükellefler ve afette yakınlarını kaybedenler hariç tutulmak suretiyle 1998 yılında beyan edilen gelir ve kurumlar vergisi
matrahı üzerinden % 5 oranında ek gelir ve kurumlar vergisi alınmıştır. Servet unsurları olan motorlu taşıtlar ve emlak üzerinden -depremde zarar görenlere muafiyet tanınmak suretiyle- ikinci bir vergi alınmıştır. Ayrıca harcama ve işlemler üzerine de yeni vergiler konulmuş, bu kapsamda cep telefonu hizmetleri üzerinden “özel iletişim vergisi”; “eğitime katkı payı işlemleri” yapanlar ile “katılma hesabı” sahiplerinin işlemlerinden “özel işlem vergisi” alınmıştır.

Özellikle az gelişmiş ülkeler doğal afet sonrasında yeterli kaynak bulamadıkları için afet yaralarını
sararken uluslararası kuruluşlardan ve özellikle gelişmiş ülkelerden ayni ve nakdî yardım sağlamaya çalışırlar. Ayni yardımlar çok çeşitli olabilir. Hazır gıda ve mamalar, süt, süt tozu, konserve, çadır, battaniye, giysi, ısınma ve yemek pişirme araçları vb. gibi çok çeşitli yardımlar yapılabilmektedir. Nakdî yardımlar ise genellikle hibe şeklindedir ve çoğunlukla hükümet aracılığı ile ihtiyaç sahiplerine ulaştırılır.