AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI - Deneme Sınavı - 3

Bazı mallar diğer malların üretiminde kullanılırken; bazı mallar doğrudan doğruya tüketicinin ihtiyaçlarını karşılar. Bunlardan ilkine "üretim malları"; ikincisine ise "tüketim malları" adı verilir. Evlerimizde kullandığımız deterjanlar, öğrencilerin kullandığı kırtasiye malzemeleri, işimize gidip gelirken bindiğimiz otomobilimiz birer tüketim malıdır.

Bir ekonomide faaliyette bulanan ekonomik birimler; hanehalkları, firmalar, devlet ve dış dünyadır. Transfer ödemesi ise, devletin mal ve hizmet üretimine katkı yapmayan kişi ve kuruluşlara bütçesinden yaptığı, emekli, dul ve yetim maaşları gibi harcamalardır.

Bir şeyin değeri, onu elde edebilmek için vazgeçtiğimiz şey ile ölçülür ve bu vazgeçtiğimiz şeye "fırsat maliyeti" adı verilir. Soruda verilen örneğe bakacak olursak, ilk akla gelen tiyatro bileti bedeli olan 10 TL'nin fırsat maliyeti olduğudur. Ancak, bu doğru değildir, 10 TL sadece parasal maliyettir. Çünkü öğrenci tiyatroya gitmeyi seçerek iki saatlik çalışma bedeli olan 20 TL'den vazgeçmiştir. Bilet fiyatını da eklersek, bu öğrencinin tiyatroya gitmesinin fırsat maliyetinin 30 TL olduğunu görürüz.

Ekonominin on temel ilkesi bulunmaktadır ve bunlardan biri de "Bedava yemek diye bir şey yoktur, her şeyin mutlaka bir bedeli vardır." ilkesidir. Bu ilkeye göre, bedava yenen bir yemek için harcadığınız zamanın bile bir alternatif getirisi vardır. İstediğimiz herhangi bir şeyi elde edebilmek için, istediğimiz diğer bir şeyden vazgeçme zorunluluğumuz vardır ve buna ödünleşme adı verilmektedir. Soruda bahsi geçen ve örneği verilen ilke, bu ilkedir.

Geleneksek Sistem; bir toplumda ne üretilecek, nasıl üretilecek ve kimin için üretilecek sorularının cevabını, gelenek, töreler ve alışkanlıkların verdiği sistemdir.

Kumanda Ekonomisi; ekonominin tüm iplerinin devletin elinde olduğu bir sistemdir. Bu sistem, planlı ekonomi adıyla da bilinmektedir.

Karma Ekonomi ise; kumanda ekonomisi ile piyasa ekonomisinin üstün özelliklerinin birleştirilmeye çalışıldığı sistemdir.

Dolayısıyla soruda verilen bilgi, piyasa sistemine aittir.

Kumanda Ekonomisi; ekonominin tüm iplerinin devletin elinde olduğu bir sistemdir. Bu sistem, planlı ekonomi adıyla da bilinmektedir.

Karma Ekonomi ise; kumanda ekonomisi ile piyasa ekonomisinin üstün özelliklerinin birleştirilmeye çalışıldığı sistemdir.

Piyasa sistemi, alıcı ve satıcının karşı karşıya geldiği ekonomik sistemdir.

Geleneksek Sistem ise; bir toplumda ne üretilecek, nasıl üretilecek ve kimin için üretilecek sorularının cevabını, gelenek, töreler ve alışkanlıkların verdiği sistemdir. Dolayısıyla soruda verilen bilgi, bu sistem ile alakalıdır.

Piyasa-devlet ağırlıkları ülkeden ülkeye değişmektedir. Singapur, İngiltere ve ABD gibi ülkeler piyasa ekonomisine çok fazla yer verirken; Kuzey Kore, Vietnam ve Küba gibi ekonomilerde piyasa ekonomisine çok az yer verilmektedir.

İlk iki maddede verilen özellikler, piyasa sistemine aittir. Ancak soruda istenen kumanda ekonomisine ait özellikler olduğundan, doğru cevap III. ve IV. maddelerdir.

Fırsat maliyeti; yaptığımız seçimler nedeniyle vazgeçtiğimiz en iyi alternatife denmektedir. Aynı zamanda "alternatif maliyet" olarak da anılmaktadır.

Piyasa; alıcı ve satıcının karşı karşıya geldiği her türlü ortamın adıdır.

Marjinal analiz; Yaptığımız bir fiili marjinal faydası marjinal maliyetini aşarsa yaparız ki bu karar yöntemine "marjinal analiz" adı verilmektedir.

Dolayısıyla soruda verilen açıklama, üretim imkanları eğrisine aittir.

Uluslararası Afet Veri Tabanında (EM-DAT) bir olayın afet olarak tanımlanabilmesi için şu kriterlerden en az birinin gerçekleşmesi gerekir (Guha vd., 2012’den aktaran Yılmaz, 2013: 5): 
• Rapor edilmiş 10 veya daha fazla sayıda can kaybı 
• Rapor edilmiş 100 veya daha fazla sayıda etkilenen nüfus 
• Acil durum deklarasyonunun yapılmış olması 
• Uluslararası yardımın istenmiş olması.

CRED (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters) tarafından yapılan sınıflandırmaya göre doğal afetleri üç ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlardan ilki “biyolojik afetler”dir. Biyolojik afetler ise üç alt başlık altında incelenir: “Salgın (epidemik) enfeksiyon hastalıkları” (viral, bakteriyel, parazitsel, mantarsal ve ölümcül protein hastalıkları); “zararlı böcek istilaları” ve “hayvan izdihamları”.

Afetlerin bir kısmı da insan kaynaklıdır. İnsan kaynaklı afetlere teknolojik afetler denilmektedir. Bu afetler doğanın kendi gücü dolayısıyla değil, insanın doğaya olan etkileşiminin aşırılaşması sonucunda oluşurlar ve başlıca nedenleri eğitimsizlik, bilgisizlik, dikkatsizlik ve yeterli önlemlerin alınmamasıdır. Teknolojik afetler, endüstriyel kazalar, ulaştırma kazaları ve diğer kazalardan (nükleer, biyolojik, kimyasal vb.) oluşmaktadır.

Girdi-Çıktı Analizi Bir ekonomide endüstriler arası ilişkileri matematiksel analizler yardımıyla ortaya koyan modellemelerdir.

Doğal Afetlerin Ampirik Modelleri Bu görüşü savunanlar doğal afetler gibi fizikoekonomik olayların sürekli değişim, belirsizlik ve sınırlı akılcılık nedeniyle modellenemeyeceğini, modellenebilmesi için davranışçı iktisat biliminden yararlanarak ampirik bulgulardan yararlanılması gerektiğini ileri sürmektedirler. Bu düşünceye göre doğal afetler çerçevesinde değerlendirmeler yapılırken sadece fiyat mekanizması değil bunun dışındaki çok sayıda bilgi üretme ve öğrenme süreci ve en önemlisi de insanoğlunun deneyimsel adaptasyon süreci göz önünde tutulmalıdır.

Kaos teorisine göre karmaşık sistemlerin bir dengede olması ve kendilerini tekrar etmeleri son derece düşük bir ihtimale sahiptir.

Kaos teorine göre basit gözüken olaylar aslında son derece karmaşık ilişkilerin sonucudur ve aslında dinamiklerin çoğu doğrusal (lineer) olmayan unsurlar ile bağlantılıdır.

Gerçek hayat doğrusal (lineer) değil, anti-doğrusal (nonlineer) ve dinamik bir sistemdir.

Afetlerin doğrudan ekonomik kayıpları yedi kategoride incelenebilir (Ural, 1999’dan aktaran, Güvel, 2001, 65): • Yapıların yeniden yapılmasının veya onarılmasının maliyeti, • Yapıların içindeki özel malların zararı, • Yapıların içindeki ticari mallara gelen zarar, • Yapıların onarılması için gereken zamanda eğitim, hizmet ve ticaretin aksaması, • Gerektiğinde konut ve işyerlerinin taşınma maliyeti, • Gelir kaybı, • Kira kaybı.

1900’lerden 2016’ya kadar 13758 afet olayı meydana gelmiş olup yaklaşık 32,5 milyon kişi bu afetler sonucunda hayatını kaybetmiştir. En yüksek frekansla gerçekleşen afetler sırasıyla sel, fırtına, salgın hastalık olmuştur.

1900-2016 yılları arasında Türkiye’de 161 afet yaşanmış, bu afetlerde 92.125 kişi hayatını kaybetmiş, yaklaşık 7,55 milyon kişi bu afetlerden etkilenmiş, toplamda ise yaklaşık 27 milyar ABD Doları ekonomik kayıp meydana gelmiştir. Türkiye’de en sık ortaya çıkan afet türü depremdir, onu sel, heyelan ve fırtına takip etmektedir.

Afetlerin ortaya çıkardığı zarar boyutu üç ana faktöre bağlı olarak artış gösterir. Bu faktörler şunlardır (Erdem, 2016: 331): • Doğal faktörler: Bölgenin iklimi, bitki örtüsü gibi iklimsel ve coğrafî karakteristik, genel ya da anlık hava koşulları, arazinin yapısı, jeolojik, tektonik ve sismolojik özellikleri (zemin özellikleri, volkanizma, fay hatları açısından sahip olunan özellikler). • İnsan Faktörü: Bölgedeki endüstri yoğunluğu ve özellikleri, enerji kaynakları açısından durumu, yapısal ve yapısal olmayan faktörler, ilgili yasal mevzuat ve yaptırımlar, eğitim dıurumu, nüfus yoğunluğu, yaşam tarzları ve alışkanlıklar, demografik ve beşeri faktörler. • Zamanlama: Ortaya çıkan afetin veya acil durumun zamanı (Gündüz, gece, iş günü, tatil günü, mevsim vb.)

Afet Veri Tabanında bir olayın afet olarak tanımlanabilmesi için şu kriterlerden en az birinin gerçekleşmesi gerekmektedir:

Dolayısıyla soruda verilen II. madde yanlıştır, diğer maddeler bu kriterler arasında yer almaktadır.