AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI - Deneme Sınavı - 13

İlk kez Antikçağlı düşünür Aristoteles tarafından kullanılan ekonomi kelimesi Yunanca “ev” ve “yönetim” anlamlarını dile getiren “oikos” kelimesi ile “yasa” anlamını dilegetiren “nomos” sözcüğünden meydana gelmiş ve “öikonomia” şeklin de kullanılmıştır. Dolayısıyla ekonomi kelimesi aslında “ev idaresi” ya da diğer bir ifadeyle “tutumluluk” anlamındadır. Fransızcada “ékonomie” şeklinde kullanılan kelime Türkçede “ekonomi” şeklinde kullanılmaktadır. Ekonomi kelimesi yerine Türkçede “iktisat” kelimesi de sıklıkla kullanılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

İhtiyaçların çeşitli özellikleri mevcuttur. Bunlardan başlıcaları şunlardır:

İhtiyaçların büyük bir çoğunluğu belli bir bedel karşılığı elde edilebilir. Ancak en büyük ihtiyacımız olan havaya belli bir bedel ödememiz söz konusu değildir. Bazı özel durumlarda da bu durum genişletilebilir (suya bedava ulaşımı olan topluluklar olabilir). Dolayısıyla her ihtiyaç için belli bir bedel ödemek söz konusu değildir. Doğru cevap B'dir.

Sermaye, üretim sürecinde kullanılan ve insanlar tarafından üretilmiş her türlü üretim aracıdır. Binalar, makineler, alet edevatlar, teçhizatlar gibi varlıkların hepsi “fiziksel sermaye” kapsamında yer alır. Halk dilinde “sermaye” denilince akla gelen para, tahvil, bono, hisse senedi vb. gibi menkul değerler ise “finansal sermaye” adını alır. Finansal sermayenin üretime katılması karşılığında elde edilen üretim faktörü geliri ise “faiz”dir. Son yıllarda iktisat literatüründe önemle üzerinde durulan bir başka sermaye türü de beşeri sermayedir. Beşeri sermaye işgücünün sahip olduğu bilgi ve beceriler bütünüdür. Gelişen bir ekonomi olmanın günümüzdeki ön şartlarından biri beşeri sermaye açısından zengin olmaktır ki bunun yolu da eğitimden geçmektedir.

Sermaye üretim faktörlerinden biridir. Diğer üretim faktörleri ise; emek, tabiat ve girişimdir. Doğru cevap E'dir.

Ekonominin döngüsel akımında devlet de hane halklarına ücret, faiz ve bazı transfer ödemeleri yapar. Transfer Ödemesi Devletin bir mal ve hizmet üretimine katkı yapmayan kişi ve kuruluşlara bütçesinden yaptığı harcamalardır. Sosyal, malî ve iktisadî amaçlarla yapılabilirler. Emekli, dul ve yetim maaşları, üniversite öğrencilerine verilen devlet bursları bu niteliktedir. Doğru cevap C'dir.

Ekonomi biliminin en temel varsayımlarından biri de insanların rasyonel davranmasıdır. Bireysel çıkarını maksimuma çıkarmaya çalışan insanlara “homo economicus” (iktisadî insan) adı verilir. İktisadî insan seçenek sunulduğunda mutlaka bir tercihte bulunur, bu tercihlerinde tutarlıdır, rasyoneldir (yani fayda-maliyet analizi yapılmıştır) ve çoğu aza tercih eder. Peki, rasyonel davranmayan birey veya firma yok mudur? Elbette vardır, bunlar yanlış tercihlerinin maliyetine katlanırlar. Ama toplum genelinde bireylerin rasyonel kararlar aldıkları görülür. Doğru cevap D'dir.

Rasyonel bireyler marjinal fayda (getiri) - marjinal maliyet karşılaştırmasına göre hareket ederler. “Marjinal” bir büyüklüğe eklenen son birimdir. Yaptığımız bir fiili marjinal faydası marjinal maliyetini aşarsa yaparız ki bu karar yöntemine “marjinal analiz”, bu şekilde alınan kararlara ise optimal karar (en iyi karar) adı verilir. Canımız çay istediğinde ilk içtiğimiz bardağın marjinal faydası çok yüksektir. Çay içmeye devam edersek toplam faydamız giderek artar ama hiçbir bardak çayın faydası ilk çay bardağının sağladığı fayda kadar olmayacak ve giderek azalacaktır. Doyma noktasından sonra da çay içmeye devam edersek toplam faydamız azalmaya başlayacak ve her bardak çay bize zarar vermeye başlayacaktır. Yaşamımızın ve ekonominin her alanında bu ilke geçerlidir. Bir adet daha gömlek satın almak, bir oda daha büyük bir ev satın almak, bir saat daha fazla ders çalışmak, tatili bir gün daha uzatmak… Bunların hepsini maliyetleriyle karşılaştırarak karar veririz. Sabahları uyanırken bile bir saat daha fazla uyumanın faydası ile maliyetini karşılaştırırız. Bir işadamı bir işçi daha istihdam etmenin maliyeti ile bu işçinin üretime yapacağı katkıyı karşılaştırarak çalıştıracağı toplam işçi sayısına karar verir. Dolayısıyla birey hasılat ile maliyet karşılaştırması değil, fayda maliyet karşılaştırması yapar. Doğru cevap E'dir.

Dünya üzerinde bugüne kadar yaşamış hangi toplum olursa olsun şu sorulara cevap vermeye çalışmıştır: Ne üretilecek, nasıl üretilecek ve kimin için üretilecek? İnsanları bu sorular üzerinde düşünmeye sevk eden temel faktör, kaynaklarımızın yani üretim faktörlerimizin tüm ihtiyaçlarımızı karşılamaya yetecek miktarda olmaması, yani sınırlı olmasıdır. Doğru cevap C'dir.

Her toplumun cevap bulmak zorunda olduğu soruları ve fırsat maliyeti kavramını anlayabilmenin bir yolu da “Üretim İmkânları Eğrisi”nden yararlanmaktır. Üretim imkânları eğrisi, belirli bir dönemde bir ekonomide var olan bütün kaynaklar tam olarak kullanıldığında ve teknoloji düzeyi veri iken üretilebilecek maksimum tamamlanmış mal bileşimlerini gösteren eğridir.

Yukarıdaki şekilde bir üretim imkanları eğrisi görülmektedir. Doğru cevap A'dır.

Bir toplumun ürettiği mal ve hizmet miktarının artması bireylerin eskisine göre daha çok mal ve hizmet tüketebildiğini ve böylece ülke refahının arttığı anlamına gelir. Üretim faktörlerindeki sürekli artışlar ve teknolojik ilerlemeler ülkenin üretebileceği mal bileşimlerini artırır yani üretim imkanları eğrisi bütünüyle sağa kayar (orijinden uzaklaşır) ve “ekonomik büyüme” olgusu yaşanır. Aşağıdaki şekilde de bu durum ifade edilmiştir.

Doğru cevap B'dir.

Planlı ekonomi adıyla da anılan kumanda ekonomisinde özel mülkiyet ya yoktur ya da yok denecek kadar küçük bir pay alır. Ekonomideki tüm kararları devleti yöneten bir organ alır. Bu organ tek kişilik bir otoriteden oluşabileceği gibi, hükümet, bir siyasi parti veya benzeri bir organizasyon olabilir. Kumanda ekonomisinin ayrılmaz parçası planlama mekanizmasıdır. Hangi malların, nasıl ve kim için üretileceğine siyasi otorite karar verir ve planlama mekanizması ile bu kararlar hayata geçirilir. Kumanda ekonomisinde özel mülkiyet ve kâr duygusu olmadığı için üretimi devlet işletmeleri yapar. Rekabet eksikliği ve özel mülkiyet olmayınca ürünlerin kalitesi ve çeşitliliği azalır, üretim verimsizleşir ve israf artar. Bazen aşırı üretim olur bazen de yetersiz üretim olduğu için dağıtım esnasında uzun kuyruklar oluşur. İşçiler ve yöneticiler çalışmak için motivasyon eksikliği içine girerler. Üretilen mal ve hizmetler herkese ihtiyacı kadar dağıtılır, tüketici tercihlerine çok önem verilmez. Zamanla büyük ve hantal bir bürokrasi ortaya çıkar.

1989 yılında dağılan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği 1917 Ekim devrimi sonrasında kurulmuş ilk kumanda ekonomisi örneğidir. Avrupa, Asya ve Latin Amerika başta olmak üzere 20. Yüzyıl başlarında çok sayıda ülke kapitalizme karşı sosyalist sistemi ikame etmiş ve bunların birçoğu 1980’li yıllarda birer birer piyasa ekonomisine geçiş yapmıştır. Bugün resmi olarak sosyalist olan ülkeler çok az kalmıştır. Vietnam, Kuzey Kore, Küba, Laos bunlar arasındadır.

Bireysel talep, bir tüketicinin bir maldan belirli bir dönemde değişik fiyatlardan satın almak istediği mal veya hizmet miktarlarıdır.

Tüketici fiyatı ucuzlayan malı diğer mallar yerine kullanmak, yani ikame etmek ister ve bu nedenle fiyatı düşen maldan daha çok talep eder. Bu duruma “ikame etkisi” adı verilir. Örneğin tavuk eti fiyatları düştüğünde tüketiciler fiyatı değişmeyen kırmızı et yerine tavuk etini ikame ederler.

Bir malın fiyatı değişmezken tüketicilerin ortalama gelir düzeyi arttığında talep eğrisi bütünüyle sağa kayar. Bunun anlamı bu mala olan talep tüm fiyat düzeylerinde artmaktadır.

Tüketicinin geliri piyasa arzını belirleyen faktörlerden birisi değildir.

Talebin fiyat esnekliği “talep miktarının ilgili malın fiyatında meydana gelen değişmeye verdiği tepkinin ölçüsüdür

Talebin fiyat esnekliği katsayısı bir firmanın gelirini (hasılatını) önemli ölçüde belirleyen bir kavramdır. Sattığı ürünün fiyatını artırarak gelirini artırmayı düşünen bir firma için sattığı ürünün talebinin fiyat esneklik katsayısı düşük olmalıdır. Böylece ürettiği malın fiyatını artırsa bile talep miktarı fazla düşmeyeceği için gelirini artırabilecektir

Kırmızı ette üretim artışı ve fiyat dengesi için; yerli hayvan genetik kaynaklarının korunması ve bu hayvanlarla mera besisinin teşvik edilmeli ve küçükbaş hayvancılığın payı arttırılmalıdır. Bu nedenle cevap II ve III tür.

Firmaların amacı en yüksek toplam kârı elde etmektir. Peki, toplam kâr nasıl hesaplanır? Toplam kârı hesaplamanın yolu toplam gelirden (toplam hasılat) toplam maliyeti çıkarmaktır

Firmaların üretim kapasiteleri arttıkça maliyetlerini azaltan veya artıran faktörler devreye girer. Firmaların üretim kapasitelerinin artmasıyla maliyetlerde düşme meydana gelmesine pozitif ölçek ekonomileri, maliyetlerde artma meydana gelmesine negatif ölçek ekonomileri adı verilir. Bir fabrika büyüdükçe otomasyon nedeniyle ortalama maliyetlerinin düşmesi ilkine, artan bürokrasi nedeniyle ortalama maliyetlerinin artması ikincisine örnek gösterilebilir.

Monopol bir ürünün tek satıcısı veya üreticisi olmak demektir.

Kişinin sürekli olarak aynı kuaföre gitmesi o kuaförün müşteri üzerinde monopolcü rekabet piyasası oluşturduğunu göstermektedir.