AFET EKONOMİSİ VE SİGORTACILIĞI - Deneme Sınavı - 12

Uluslararası Afet Veri Tabanında (EM-DAT) bir olayın afet olarak tanımlanabilmesi için şu kriterlerden en az birinin gerçekleşmesi gerekir:

Doğal Afetlerin Analitik Modelleri “Genel Sistem Teorileri” yaklaşımı adı da verilen bu modeller; girdi çıktı analizi, fayda maliyet analizi ve sosyal muhasebe analizi gibi konulara dayalı olan ve Neoklasik Genel Denge ve Büyüme Modeli çerçevesinde ele alınan modellerdir. Bu modellerde doğal afetler “dışsal faktörler” olarak ele alınarak doğal afetlerin kısa ve uzun dönem etkileri incelenmektedir.

Disiplinler Arası Modeller

Bugüne kadar yapılan araştırmaların sonuçları doğal afetlerin disiplinler arası model ve yöntemleri gerektirdiğini göstermektedir. Fizik, kimya, biyoloji, jeoloji, meteoroloji, mühendislik vb. gibi disiplinler yanında doğal afetleri ilgilendiren çok sayıda sosyal ve ekonomik faktör bulunmaktadır. Bu çok disiplinli yapıyı ön planda tutan yaklaşımların gerçekçi çözümler üretmeleri daha kolaydır.

Afetlerin doğrudan ekonomik kayıpları yedi kategoride incelenebilir:

1900’lerden 2016’ya kadar 13758 afet olayı meydana gelmiş olup yaklaşık 32,5 milyon kişi bu afetler sonucunda hayatını kaybetmiştir. En yüksek frekansla gerçekleşen afetler sırasıyla sel, fırtına, salgın hastalık olmuştur.

Doğal faktörler: Bölgenin iklimi, bitki örtüsü gibi iklimsel ve coğrafî karakteristik,

genel ya da anlık hava koşulları, arazinin yapısı, jeolojik, tektonik ve sismolojik özellikleri (zemin özellikleri, volkanizma, fay hatları açısından sahip olunan özellikler).

Doğal afetlerin Gayri safi millî hasıla üzerinde meydana getirdiği etki kesinlikle negatiftir. Örneğin 1999 Marmara Depreminde yılın ilk çeyreğindeki GSYİH daralması %8’i aşmıştır.

Doğal afetlerin zarar verdiği üretim sektörlerinin başında tarım sektörü gelmektedir. Doğal afetlerin zarar verdiği ikinci bir sektör sanayi sektörüdür. Afetlerin etkilediği bir diğer önemli sektör hizmet sektörüdür.

CRED (Centre for Research on the Epidemiology of Disasters) tarafından yapılan sınıflandırmaya göre doğal afetleri üç ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlardan ilki “biyolojik afetler”dir. Biyolojik afetler ise üç alt başlık altında incelenir: “Salgın (epidemik) enfeksiyon hastalıkları” (viral, bakteriyel, parazitsel, mantarsal ve ölümcül protein hastalıkları); “zararlı böcek istilaları” ve “hayvan

izdihamları”. İkinci afet ana başlığı “jeofiziksel afetler”dir. Bunlar “depremler”, “volkanik patlamalar” ve “kuru heyelanlar”dır (toprak, kaya vb. materyallerin kütlesel olarak kayması, göçükler). Üçüncü ana başlığımız ise “iklimsel afetler”dir. İklimsel afetler iki alt başlık altında incelenir. Bunlardan birincisi “hidrolik afetler”dir. Bunlar kendi arasında “seller” ve “sulu heyelanlar” olarak ikiye ayrılır. İkinci ana başlık ise “meteorolojik afetler”dir. Bunların arasında “fırtınalar” (tropik tayfunlar ve bölgesel fırtınalar), “aşırı sıcaklık değişimleri” (sıcak hava, soğuk hava, aşırı kış koşulları), “kuraklık” ve “güçlü yangınlar” gelmektedir.

Beşeri Sermaye; bilgi ve becerilere sahip, nitelikli iş gücüdür

GSYH, bir ülkenin sınırları içerisinde belirli bir dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin parasal değerlerinin toplamından oluşurken, GSMH bir ülkenin vatandaşları tarafından ülke sınırları içerisinde ve dışarısında üretilen nihai mal ve hizmetlerin toplam parasal değerini temsil etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Temel olarak dört üretim faktörü vardır. Bunlar; emek, sermaye, toprak ve girişimcidir. Bu üretim faktörlerinin ise dört tür geliri vardır. Bunlar; emek faktörünün elde ettiği ücret, sermaye faktörünün elde ettiği faiz, toprak faktörünün elde ettiği rant ve girişimcinin elde ettiği kardır.

Ekonomilerde her zaman yeni iş hayatına girecek olanlar, bir işi bıraktıktan sonra tekrar başka iş arayanlar veya iş değiştirenler olmaktadır. Bu durumlarda ortaya çıkan işsizlik türüne geçici, friksiyonel veya arızi işsizlik adı verilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Üretim yapısında meydana gelen değişikliklerin uyarlanma sürecinde oluşan işsizlik türüne yapısal işsizlik adı verilir. Diğer bir ifadeyle yapısal işsizlik ekonomilerde meydana gelen yapısal değişikliklerden kaynaklanan işsizlik türüdür. Bu tür işsizlik teknolojik gelişme, tüketicilerin talep yapısının değişmesi veya firmaların üretim yapılarının değişmesi gibi çok sayıda faktörden etkilenmektedir. Örneğin, doğalgaz tüketiminin giderek yaygınlaşması, soba talebini azaltacaktır. Bu durumda, zamanla daha az soba üretimi gerçekleştirilecek ve bu sektörde çalışanlar belirli bir zaman sonra işsiz kalacaktır. Bu ve bunun gibi ekonominin genel yapısında meydana gelen değişmelerin yol açtığı işsizlik türü yapısal işsizliği tanımlamaktadır. Doğru cevap C'dir.

Konjonktürel işsizlik ise ekonominin daralma dönemlerinde talepte yaşanan azalmalara bağlı olarak oluşan işsizlik türünü tanımlar. Doğru cevap A'dır.

Tüketici fiyat endeksi, hanehalkları tarafından tüketilen mal ve hizmetlerin fiyatlarının zaman içindeki değişimini ölçen bir fiyat endeksidir. Tüketici fiyat endeksi, bireylerin ortalama tüketim kalıplarını yansıtan bir tüketim sepeti yardımıyla fiyatlar genel düzeyinde meydana gelen değişimleri ölçmektedir. TÜFE endeksinde meydana gelen yıllık yüzde değişim ise enflasyon oranını gösterir. Doğru cevap B'dir.

Olivera-Tanzi Etkisi Verginin tahakkuku ile tahsili arasında geçen zamanda vergi gelirlerinin reel değerinde meydana gelen azalmalara denir. Doğru cevap D'dir.

Faiz oranları için yapılan bir diğer ayrım da basit ve bileşik faiz ayrımıdır. Eğer her dönem sonunda aynı anapara üzerinden faiz hesaplanıyorsa burada basit faiz söz konusudur. Eğer her dönem sonunda hesaplanan faiz anaparaya ekleniyor ve bu anapara üzerinden tekrar faiz hesaplanıyorsa burada ise bileşik faiz söz konusudur. Diğer bir ifadeyle, basit faizde anapara değişmezken, bileşik faizde anapara her dönem vade sonunda oluşan faiz getirisi kadar artmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Merkez Bankasının para politikası aracı olarak kullandığı önemli bir diğer araç ise reeskont oranıdır. Burada Merkez Bankasının reeskont oranını kullanarak para arzını nasıl kontrol ettiğini anlayabilmek için reeskont oranının ne ifade ettiğini bilmek gerekir. Reeskont, iskonto edilmiş değerli menkul kıymetlerin belirli bir bedel karşılığında yeniden iskonto edilmesi anlamına gelir. Doğru cevap E'dir.

Uluslararası ödemeler döviz kuru üzerinden yapılmaktadır. Döviz kurunda yaşanan artış ihraç edilen ürünleri görece daha ucuz hâle getirirken, ithal malların fiyatını yükseltmektedir. Bu durum iç piyasada fiyatlar genel düzeyi üzerinde baskı oluşturarak enflasyonu tetiklemektedir. Dolayısıyla burada enflasyon ile döviz kuru arasında doğru yönlü bir ilişkinin varlığından söz edebiliriz. Doğru cevap E'dir.