AFET BİLGİ SİSTEMLERİ VE HABERLEŞME

- Kuruluş (İsim, Kısa Ad, Türü, Sektör, Web Sitesi)

- Kuruluşa ait ofisler (İsim, Kuruluş, Tür, Ülke, İl, İlçe, Mah/Köy, Tel, e-posta ve Konumu)

- Tesisleri (İsim, Kod, Tür, Kuruluş, Açıklama ve Konum)

- Personel (Ad-Soyad, Unvan, Kuruluş, Bölüm, Tesis, e-posta, Tel, Eğitimler, Sertifikalar ve Konum: Çalıştığı-Tesis- Konumu)

- Afet Hizmet Grupları (Adı, Görevi)

- Hizmet Grubu Üyeler (Ad-Soyad, Ta­kım Lider mi, Açıklama)

- Gönüllüler (Ad-Soyad, Rolü, Kuruluş, Cep-Tel, Adresi, Eğitimleri, Sertifikaları)

- Kaynak (Malzeme) Kategorileri (Kata­log, Kod, İsim, Açıklama)

- Kaynaklar (Malzemeler) (Katalog, Ka­tegori, İsim, Kod, Birim, Model, Üre­tim Yılı, Ağırlık-kg, Boy-m,

En-m, Yükseklik-m, Hacim-m3)

- Envanterler (Varlıklar) (Depolardaki Kullanılabilir Kaynaklar) (Demirbaş-No, Kategori, Malzeme-Türü, Tedarik-Tarihi, Kuruluş, Tesis, Konum: Depo-Konumu)

- Kuruluş (İsim, Kısa Ad, Türü, Sektör, Web Sitesi)

- Kuruluşa ait ofisler (İsim, Kuruluş, Tür, Ülke, İl, İlçe, Mah/Köy, Tel, e-posta ve Konumu)

- Tesisleri (İsim, Kod, Tür, Kuruluş, Açıklama ve Konum)

Çevresel Veri Katmanları (Göller, akarsular, denizler, bataklıklar, su kuyuları, kaynaklar, çeşmeler, barajlar, kıyılar, çöp alanları, dolgu alanları, arazi tapu bilgileri, toprak haritası, arazi kullanım haritası, koruma alanları, çeşitli maden ocakları, jeoloji haritası, sayısal arazi modeli-eş yükseklik haritası, meteoro­lojik haritalar, eğim haritası, ormanlar, yeşil alanlar, parklar, vb.) Yerleşim Veri Katmanları (İkamet amaçlı binalar, çok nüfus barındıran binalar, okullar, yurtlar, üniversiteler, oteller, kreşler, hastaneler, eczaneler, sağlık ocakları, dispanserler, kütüphaneler, kara­kollar, parklar, huzur evleri, havaalanları, tarihi eserler, müzeler, fabrikalar, ticarethaneler, büyük alışveriş merkezleri, marketler, bakkallar, postaneler, limanlar, hapishaneler, mezarlıklar, morglar, boş alanlar, çeşitli kimyasal madde depolayan tesisler, stadyumlar, kamu binaları, askeri binalar, mahalle-köy-ilçe-il sınırları, vb.)

Afet yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları, masaüstü yazılımlar, web sunucuları ve Veritabanı sistemleri olarak gruplandırılabilir. Masaüstü Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları ticari yazılımlar (örneğin ArcGIS, MapInfo, GeoMedia, NetGIS,vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (Quantum GIS, MapWindow GIS, uDig, gvSIG, vb.) olabilir. Veritabanı yazılımları da ticari yazılımlar (Oracle+Spatial), Oracle+ArcSDE, vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (PostgreSQL+PostGIS, MySQL, vb.) olabilir. Coğrafi verileri web üzerinden sunan web sunucuları da ticari (ArcGIS Server, GeoMedia-WebMap, MapInfo-MapExtreme, NetCAD-NetGIS Server) veya ücretsiz ve açık kaynak yazılımlar (GeoServer, MapServer) olabilir.

Afet yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları, masaüstü yazılımlar, web sunucuları ve Veritabanı sistemleri olarak gruplandırılabilir. Masaüstü Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları ticari yazılımlar (örneğin ArcGIS, MapInfo, GeoMedia, NetGIS,vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (Quantum GIS, MapWindow GIS, uDig, gvSIG, vb.) olabilir. Veritabanı yazılımları da ticari yazılımlar (Oracle+Spatial), Oracle+ArcSDE, vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (PostgreSQL+PostGIS, MySQL, vb.) olabilir. Coğrafi verileri web üzerinden sunan web sunucuları da ticari (ArcGIS Server, GeoMedia-WebMap, MapInfo-MapExtreme, NetCAD-NetGIS Server) veya ücretsiz ve açık kaynak yazılımlar (GeoServer, MapServer) olabilir.

CBS veri bileşenleri vektör veya raster yapıda olabilir. Vektör veriler, nokta detay, çizgi detay veya alan detay şeklinde tanımlanırken; raster veriler, uydu görüntüsü, hava fotoğrafı veya bir raster harita olabilir. Vektör verilerde, 3 boyutlu bir nokta detay bir koordinat kümesi (enlem, boylam, rakım; sağa, yukarı, rakım) ile konumlandırılırken; 2 boyutlu bir nokta detay bir koordinat çifti (enlem, boylam; sağa, yukarı) ile ifade edilir. Çizgi detaylar, ardışık nokta detaylar dizisi (başlangıç, ara noktalar ve bitiş noktası) şeklinde; alan detaylar ise kapanan çizgi detaylar şeklinde tanımlanır. Vektör veriler için konum bilgileri yanı sıra “öznitelik” adı verilen tanımlayıcı bilgiler de eklenir. Örneğin bir elektrik direğinin coğrafi verisi olarak konum bilgisi “enlem: 38.0122 derece kuzey, 26.0123 derece doğu” şeklinde; öznitelik bilgileri ise “TÜRÜ=ELEKTRİK”, YAPIM_YILI= 2017” şeklinde olabilir.

Raster veride “Piksel”, veri olarak tanımlanabilen en küçük hücreye verilen isimdir. Bir piksel, siyah-beyaz, gri-tonlu veya renkli (RGB: Red-Green-Blue: Kırmızı-Yeşil-Mavi) olarak temsil edilebilir. Piksel temsil şekline göre raster veri isim alır, örneğin siyah beyaz uydu görüntüsü, gri-tonlu hava fotoğrafı, renkli uydu görüntüsü, sayısal arazi yükseklik modeli gibi.

CBS ortamında raster veriler (örneğin Çankaya’nın uydu görüntüsü, sayısal arazi yükseklik modeli) ve vektör veriler (örneğin, binalar, yollar, trafik lambaları, vb.) bir arada görüntülenebilir. Görüntülemede en altta raster veriler, sonra alan detaylar, sonra çizgi detaylar ve en üstte nokta detaylar olacak şekilde detay katmanları görüntülenir.

Sayısal raster haritalar, sayısal arazi modelleri, sayısal vektör haritalar ve sayısal hava fotoğrafları, bu verileri üreten ulusal kurumlarımızdan (HARİTA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ: https:// www.harita.gov.tr/, TAPU VE KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ: https://www.tkgm.gov.tr/tr) temin edilebilirken; ücretsiz vektör veriler bu verileri sunan çeşitli web sitelerinden (OPEN STREET MAP: https://www.openstreetmap.org, DIVA-GIS:http://www.diva-gis.org/), ücretsiz sayısal arazi yükseklik verileri de bu verileri sunan web sitelerinden (CGIAR: http://srtm.csi.cgiar. org/, NASA: https://reverb.echo.nasa.gov/reverb/, USGS: https://gdex.cr.usgs.gov/gdex/) indirilip kullanılabilir (Taştan, 2014).

Afet, “toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olay” olarak tanımlanmaktadır (AFAD, 2014). Bu tanımda yer alan olayın, yani afetin gerçekleştiği mekân, yer yuvarı (geo) ile ilişkilidir. Başka bir ifade ile afet, “coğrafi (geo-graphical)” ya da “yer-mekânsal (geo-spatial)” niteliktedir. Dolayısıyla, belli bir afet’e ilişkin tüm bilgileri yer yuvarı ile ilişkilendiren ayrıca bir coğrafi konum bilgisi vardır. Bu coğrafi konum bilgisi, köy, mahalle, ilçe, il gibi bir yerleşim yeri adı olabileceği gibi; tepe, vadi, göl gibi doğal bir detay adı ya da köprü, baraj, elektrik santrali gibi insan yapısı bir detay adı olabilir.

Afet Yönetimi; afetlerin önlemesi ve zararların azaltılması amacıyla, bir afet olayının zarar azaltma, hazırlıklı olma, olaya müdahale ve iyileştirme gibi aşamalarda yapılması gereken faaliyetlerin planlanması için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla, kaynaklarının bu ortak amaç doğrultusunda kullanılmasını gerektiren çok kapsamlı bir yönetim şeklidir. Doğru cevap A şıkkıdır.

Coğrafi Bilgi Teknolojileri, coğrafi bilgi ile ilgili tüm teknolojilerdir. Bu teknolojiler arasında, uzaktan algılama ve görüntü işleme teknolojisi, konum belirleme teknolojisi, coğrafi bilgi sistemi teknolojisi, bilgisayar teknolojisi, veritabanı yönetim sistemi teknolojisi, coğrafi web servisleri teknolojisi önemli yer tutar. 

Coğrafi Bilgi Sistemi Teknolojisi, uzaktan algılama ve görüntü işleme teknolojisinden elde edilen sonuç ürünler ile birlikte, konum belirleme teknolojisi ile elde edilen bilgileri depolama, işleme, güncelleme, sorgulama ve analiz etme, haritalama amacıyla kullanılan bir teknolojidir. Bu teknoloji ile elde edilen ürünler (haritalar), coğrafi web servisleri teknolojisiyle, internet üzerinden kullanıma sunulur. Yoğun afet bilgisini yönetmek (depolamak, güncellemek ve sorgulamak) üzere, coğrafi bilgi sistemleri ile entegre çalışabilen coğrafi veritabanı teknolojisinden yararlanılır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Coğrafi Bilgi Sistemi Teknolojisi, uzaktan algılama ve görüntü işleme teknolojisinden elde edilen sonuç ürünler ile birlikte, konum belirleme teknolojisi ile elde edilen bilgileri depolama, işleme, güncelleme, sorgulama ve analiz etme, haritalama amacıyla kullanılan bir teknolojidir. Bu teknoloji ile elde edilen ürünler (haritalar), coğrafi web servisleri teknolojisiyle, internet üzerinden kullanıma sunulur. Yoğun afet bilgisini yönetmek (depolamak, güncellemek ve sorgulamak) üzere, coğrafi bilgi sistemleri ile entegre çalışabilen coğrafi veritabanı teknolojisinden yararlanılır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) teknolojisi sayesinde, afetin her aşamasında, ihtiyaç duyulan konum bilgisine sahip afet bilgisinin toplanması, depolanması, işlenmesi, analizi ve sunulması işlemleri bütünleşik olarak gerçekleştirilebilmektedir. Afet risklerinin azaltılması ve afete hazırlık aşamala- rında, coğrafi veri altlıklarında CBS ile toplanan veriler kullanılarak, afet tehlike ve risk haritaları oluşturulur; afet sonrası en uygun toplanma alan- larını, tahliye bölgelerini ve yollarını içeren afet müdahale planları hazırlanır, bu haritalar ve planlar esas alınarak, afete duyarlı imar planları üretilir veya güncellenir. Böylece, gelecekte oluşabilecek afetler önlenemese bile afetlerden minimum düzeyde zarar görmeye ve yaşam kurtarmaya yönelik önlemler CBS teknolojisi yardımıyla alınmış olur. Afetin bu aşamasında, CBS ile toplanan verilerin kalitesi (doğruluğu, tamlığı, güncelliği) büyük önem taşır. Afet’in hemen sonrası, afete müdahale aşamasında, daha önceden toplanmış ve depolanmış olan coğrafi veriler kullanılarak, afet bölgesine en yakın hastanelerin ve bu hastanelere en kısa yol güzergâhlarının belirlenmesi, afet esnasında ihtiyaç duyulan kaynakların (çadır, battaniye, su, yiyecek, kurtarma aracı, jeneratör, vb.) yer aldığı depoların belirlenmesi, afetin tek bir merkezden izlenmesi ve yönetilmesi konularında CBS teknolojisi büyük destek sağlar. Doğru cevap A şıkkıdır.

Afet risklerinin azaltılması ve afete hazırlık aşamalarında, coğrafi veri altlıklarında CBS ile toplanan veriler kullanılarak, afet tehlike ve risk haritaları oluşturulur; afet sonrası en uygun toplanma alanlarını, tahliye bölgelerini ve yollarını içeren afet müdahale planları hazırlanır, bu haritalar ve planlar esas alınarak, afete duyarlı imar planları üretilir veya güncellenir. Böylece, gelecekte oluşabilecek afetler önlenemese bile afetlerden minimum düzeyde zarar görmeye ve yaşam kurtarmaya yönelik önlemler CBS teknolojisi yardımıyla alınmış olur. Afetin bu aşamasında, CBS ile toplanan verilerin kalitesi (doğruluğu, tamlığı, güncelliği) büyük önem taşır. Afet’in hemen sonrası, afete müdahale aşamasında, daha önceden toplanmış ve depolanmış olan coğrafi veriler kullanılarak, afet bölgesine en yakın hastanelerin ve bu hastanelere en kısa yol güzergâhlarının belirlenmesi, afet esnasında ihtiyaç duyulan kaynakların (çadır, battaniye, su, yiyecek, kurtarma aracı, jeneratör, vb.) yer aldığı depoların belirlenmesi, afetin tek bir merkezden izlenmesi ve yönetilmesi konularında CBS teknolojisi büyük destek sağlar. Afet sonrası, iyileştirme sürecinde de afetten etkilenen yapıların (bina, yol, köprü, tesis, vb.) belirlenmesi ve haritalanması, afetten zarar gören vatandaşların hak sahipliğinin takibi ve bu vatandaşlara bina yapımı için tahsis edilecek yerlerin belirlenmesi vb. konularda da CBS teknolojisi önemli rol oynar. Doğru cevap A şıkkıdır.

Personel (Ad-Soyad, Unvan, Kuruluş, Bölüm, Tesis, e-posta, Tel, Eğitimler, Sertifikalar ve Konum: Çalıştığı-Tesis- Konumu) bilgiler arasındadır.

Afet yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları, masaüstü yazılımlar, web sunucuları ve Veritabanı sistemleri olarak gruplandırılabilir. Masaüstü Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları ticari yazılımlar (örneğin ArcGIS, MapInfo, GeoMedia, NetGIS,vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (Quantum GIS, MapWindow GIS, uDig, gvSIG, vb.) olabilir. Veritabanı yazılımları da ticari yazılımlar (Oracle+Spatial), Oracle+ArcSDE, vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (PostgreSQL+PostGIS, MySQL, vb.) olabilir. Coğrafi verileri web üzerinden sunan web sunucuları da ticari (ArcGIS Server, GeoMedia-WebMap, MapInfo-MapExtreme, NetCAD-NetGIS Server) veya ücretsiz ve açık kaynak yazılımlar (GeoServer, MapServer) olabilir.

Afet yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları, masaüstü yazılımlar, web sunucuları ve Veritabanı sistemleri olarak gruplandırılabilir. Masaüstü Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımları ticari yazılımlar (örneğin ArcGIS, MapInfo, GeoMedia, NetGIS,vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (Quantum GIS, MapWindow GIS, uDig, gvSIG, vb.) olabilir. Veritabanı yazılımları da ticari yazılımlar (Oracle+Spatial), Oracle+ArcSDE, vb.) veya ücretsiz açık kaynak yazılımlar (PostgreSQL+PostGIS, MySQL, vb.) olabilir. Coğrafi verileri web üzerinden sunan web sunucuları da ticari (ArcGIS Server, GeoMedia-WebMap, MapInfo-MapExtreme, NetCAD-NetGIS Server) veya ücretsiz ve açık kaynak yazılımlar (GeoServer, MapServer) olabilir.

Raster veri, detayların satır ve sütunlardan oluşan matris yapısında depolandığı, detay koordinatların satır ve sütun numaraları bilinen ve piksel (pixel) adı verilen resim elemanları ile temsil edildiği; nokta detayların tek bir piksel ile, çizgi detayların birbirine komşu piksel dizileriyle, alan detayların ise bir araya toplanmış komşu pikseller şeklinde gösterildiği bir veri türüdür.