AFET BİLGİ SİSTEMLERİ VE HABERLEŞME

Afetleri ayni zamanda yıkıcı afetler ve yıkıcı
özelliği olmayan afetler olarak sınıflandırma yapmak mümkündür:
1. Deprem
2. Heyelan
3. Sel
4. Şiddetli fırtına
5. Tsunami
6. Savaş
7. Yangın
8. Endüstriyel kazalar

1. Kuraklık
2. Kıtlık
3. Böcek istilası
4. Göç
5. Biyolojik kazalar
gibi afetler doğrudan yıkıma sebep olmaz, yani yıkıcı özellikleri yoktur.

AFET YÖNETİMİNİN AŞAMALARI
Bu aşamalardan ilk üçü afet öncesi ve son ikisi ise afet sonrasında yapılması gereken çalışmaları kapsamaktadır.
Afet öncesi asamalar şunlardır:
1. Tanım ve Planlama Aşaması
2. Zarar Azaltma Aşaması
3. Hazırlık Aşaması
Afet sonrası aşamalar ise şunlardır:
4. Müdahale Aşaması
5. İyileştirme Aşaması

Afet: Fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran doğa, teknoloji veya insan kaynaklı
olaydır.

Veri, bilgisayar tarafından işlenen ya da bilgisayara kaydedilen bilgidir.

Afet bilgi sistemi (İng. disaster information
system) afetlerin her safhasında can kaybını ve
ekonomik kayıpları en aza indirmek için konuyla
ilgili veriler ve bilginin eş güdüm içinde zamanında
sağlandığı ve değişiminin sanal bir ağ ortamında
kolaylıkla yapılabildiği bütünleşik ve teknolojik
sistemdir.

Bilişim açısından bakıldığında, afette yapılması
gerekenlerden bazıları şunlardır:
• Hazırlık, müdahale ve iyileşme gibi afetin
farklı aşamalarındaki bilginin öneminin anlaşılması,
• Afette karmaşık bilgi ihtiyaçlarının analizini mümkün kılacak seviyeye erişmek,
• Afetteki bilgi bütünleşimini ve koordinasyonu etkileyen unsurları anlamak,
• Teknolojinin insan merkezli karar mekanizmalarına nasıl bir katkıda bulunabileceği
üzerinde düşünüp, çözüm üretmektir.

Uydu Üzerinden Görüntü Aktarma

Afet Erken Uyarı ve İkaz Sistemleri

Coğrafi bilgi teknolojileri

Doğal afetler tamamen veya büyük oranda insanların kontrolü dışına gerçekleşen deprem, volkanik hareketler, heyelan, tsunami, sel, kuraklık, kıtlık gibi jeolojik, meteorolojik veya biyolojik olaylarıdır.

Tanım aşamasında, afet olmadan araştırmalar yürütülerek toplanılan bilgiler ışığında planlar yapılmaktadır. Olması muhtemel afet ve etkileyeceği ortamın beşeri ve fiziki özellikleriyle ilgili bilgiler toplanmaktadır. İlk aşamada belirlenen coğrafi bölgenin ne tür afetlere açık olduğu tespit edilir. Örneğin, bir bölgede geçmişte meydana gelmiş depremlerin büyüklükleri, tipleri, sıklıkları, etki alanları belirlenir. İkinci aşamasında iş olası bir afette bölgenin fiziki ve beşeri yönleri ayrıntılı olarak incelenir. Örneğin bölgenin en dayanaksız zeminleri belirlenir. En fazla insan yoğunluğunun olduğu bölgeler tespit edilir. Afet anında etkilenecek bölgeler ve ne kadar insan ve yapının zarar göreceği tespit edilir.

Hazırlık Aşaması, afet sırasında ihtiyaç duyulacak hazırlıkların yapıldığı aşamadır. Bu aşamadan önce riskler tespit edilmeli, güçlendirmeler yapılmalıdır. Bu aşamada afet senaryoları üzerinde düşünülerek ortaya çıkacak tüm ihtiyaçlara önceden cevap verilir. Tüm ekip, altyapı ve teknolojiler olası bir afet anında devreye konulmak üzere hazırlanır. Örneğin bir deprem sonrasında kullanılacak çadır, battaniye gibi ihtiyaçlar depolarda tutulur. Çadır alanlarının, aş evlerinin nereye kurulacağı belirlenir. Buralarda çalışacak insanların adresleri, telefon numaraları gibi bilgileri afet bilgi sisteminde tutulur.

Afet yönetiminde bilgi sistemlerinin temel amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: •Afet ve acil durumlara hazırlıklı olmak,• Afetin tüm aşamalarında etkin bir yönetim sağlamak, • Ortak bir veri havuzu oluşturmak, • Gözlem verilerini kullanarak haritalama yapabilmek, • Bilgisayar ortamında planlar yapabilmek ve bunların güncellemesini yapabilmek, • Veriye ulaşımı ve verinin paylaşılmasını kolaylaştırmak ve veri kullanımının etkinliğini artırmak, • Bilgisayar ortamında analizler yapabilmek, • Karar destek mekanizmaları oluşturabilmek, • Yapılan iş ve gözlemlerin hızını artırmak.

Afet yönetiminde bilgi sistemlerinin temel bileşenleri olarak şunlar listelenebilir: • Sistem donanımları, • Sunucular, • Yedekleme üniteleri, • Ağ altyapısı, •Masaüstü ve dizüstü bilgisayarlar, • Mobil cihazlar, • Sistem Yazılımları, •Veritabanları, • İşletim yazılımları, • Güvenlik yazılımları, • Uygulama yazılımları, • Analiz yazılımları, • Haberleşme ve veri aktarım sistemleri, • Kablolu iletişim, • Kablosuz iletişim, • Uydu iletişim sistemleri, • Mobil iletişim araçları ve cihazları, • Erken uyarı sistemleri, • İkaz alarm sistemleri.

Bilişim teknolojisinin enstrümanları (insansız hava araçları, altyapı hasar projeksiyonları, güvenli kablosuz ağlar, vs.) sosyal bilişim teknolojisinin enstrümanlarıyla (kitle kaynak, katılımcı algılama, sosyal ağlar, vs.) birleştirilerek kullanılmalıdır.

Afet yönetiminde şu anda geçerli olan yukarıdan aşağıya kontrol ve kumanda yaklaşımı yerine, bilginin topluluklar tarafından toplanıp aktarılması, ayrıca topluluklar tarafından erişiminin sağlanmasıdır. Bunu yaparken farklı yöntemler bir arada kullanılabilir: • Sosyal medya araçları (örneğin fotoğraf ve video paylaşımı, mesajlar), • Geleneksel teknolojiler (örneğin radyo), • Kişiden kişiye etkileşim, • Makineden makineye iletişim     (Machine-to-machine), • Nesnelerin İnterneti (IoT: Internet of Things).

Konum Bilgisi: Nesnenin belli bir projeksiyon ve referans sitemine göre konumlanmış olduğu koordinatlardır. • Öznitelik Bilgisi: Coğrafi nesneye ait fiziki olarak var olmayan ve ölçülemeyen sözel bilgidir. • Topoloji Bilgisi: Nesnenin diğer nesnelerle olan mekânsal ilişkisinin tanımlanmasıdır. Bir nesne diğerinin ne kadar kuzeyinde, güneyinde, batısında, doğusunda, üstünde, altında, içinde, dışında vb. soruların cevabıdır. Planimetrik Bilgi : Topografik detay içermeyen haritalardır.

Harita web sunucularından görüntü ya da veri alabilmek için Web Harita Servisi (WMS: Web Mapping Service) isimli web servisi kullanılır. WMS servisi yapan sunucu istemci tarafından gönderilen sorguya gore sonuçları resim formatı olan GIF, PNG, JPEG, TIFF veya SVG formatlarından birinde gönderir.

Web Vektör Veri Servisi (WFS: Web Feature Service) ise coğrafi verilerin web üzerinde düzenlenmesine ve güncellenmesine olanak sağlar. Veri havuzundaki coğrafi özniteliklere bu servisle ulaşılabilir. İstenilen öznitelikler sunucuya XML(eXtensible Markup Language) formatında istek yapılır. Sunucu ise WFS öznitelik verilerini GML (Geography Markup Language) ile kodlanmış şekilde cevaplar.

Afetleri meydana gelme şekillerine göre ikiye ayırmak mümkündür:

Doğal afetler

İnsan kaynaklı afetler

Afetleri ayni zamanda yıkıcı afetler ve yıkıcı özelliği olmayan afetler olarak sınıflandırma yapmak mümkündür:

Deprem

Heyelan

Sel

Şiddetli fırtına

Tsunami

Savaş

Yangın

Endüstriyel kazalar

gibi afetlerin büyüklüğüne göre yıkıcı etkileri oldu- ğu açıktır. Buna karşılık:

1. Kuraklık
2. Kıtlık
3. Böcek istilası
4. Göç
5. Biyolojik kazalar

gibi afetler doğrudan yıkıma sebep olmaz, yani yıkıcı özellikleri yoktur.