ADALET MESLEK ETİĞİ

Hâkim, görevini yerine getirirken toplumdaki ırk, renk, siyasi görüş, cinsiyet, din, vicdan, inanç, kültür, giyim, dil, doğum yeri, etnik veya sosyal köken, engellilik, yaş, medeni hal, cinsel yönelim, sosyal veya ekonomik durum farklılıkları ve benzeri diğer çeşitli kaynaklardan doğan, davaya mesnet olmayan farklılıkları bilir, anlar ve bu farklılıkların kararını etkilemesine izin vermez. Hâkim, yargı görevinin ifasında, söz veya davranışlarıyla, anılan nedenlerden dolayı, herhangi bir kişi veya gruba karşı yanlı veya önyargılı davranışlar sergilemez. Bu ilke eşitlik ilkesidir ve mesleğe yaraşırlıkla ilgili olmasına rağmen ayrı bir etik ilke olarak değerlendirilir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Bangalor Yargısal Davranış İlkeleri, Birleşmiş Milletler bünyesinde oluşturulan bir grup tarafından yürütülen çalışmalar sonucunda 2001 yılında Hindistan’ın Bangalor kentinde kabul edilmiş, bunu takiben 2002 yılında, çeşitli ülkeleri temsil eden hâkimlerin katıldığı ve Lahey’de düzenlenen toplantıda yapılan değişikliklerle son halini almıştır. Bu metin, pek çok ülkede yargısal etiğe ilişkin olarak yapılan düzenlemelere veya tavsiyelere temel teşkil etmiştir, bugün de aynı etkisini devam ettirmektedir.

Bağımsızlık ve tarafsızlık, genellikle bir arada anılan ve birlikte kullanılan iki kavramdır. Ancak bu ilkelerin içerikleri birbirinden farklıdır. Bağımsızlık, görevin herhangi bir etki altında kalmadan, bir kişi, kurum veya organdan emir almadan, yasamanın, yürütme erkinin ve diğer dış etkilerin baskısı altında kalmadan yerine getiril(ebil)mesi anlamına gelir. Buna karşılık, biraz aşağıda göreceğimiz tarafsızlık ise, özünde, yan tutmamak, uyuşmazlığın taraflarından birini yek diğerinden ayırmamak veya kayırmamak anlamına gelir.

Hâkimler, Anayasa’da belirtilen dışında genel ve özel hiçbir görev alamazlar. Örneğin siyasi partiye üye olamazlar; iflâs idare memuru veya hakem olarak görev alamazlar; ancak resmî bir öğretim kurumunda (üniversitede) ders verebilirler.

Hakimin, davanın taraflarına veya vekillerine beyanlarını hukuka uygun ve eşit olarak açıklama hakkı tanıması, ve kanunun izin verdiği haller hariç olmak üzere, mevcut veya müstakbel bir davanın esası veya esasını etkileyen usulleri hakkında taraflarla iletişim kurmaması tarafsızlık ilkesine ilişkin bir davranıştır.

Hakimin davaya bakmasının yasak olduğu ve sınırlı sayma niteliğindeki hallerden biri, hakimin tarafın vekili, vasisi, kayyımı veya yasal danışmanı olmasıdır. Hakimin bir davada bir tarafa öğüt vermesi; davanın dördüncü derece kadar yansoy hısımlarına ait olması; dava esnasında hakimin iki taraftan biriyle davası bulunması; hakimin kanunen gerekmediği halde dava hakkında görüş bildirmesi; hakimin tarafın vekili, vasisi, kayyımı veya yasal danışmanı olması is hakimin tarafsızlığını şüpheye düşüren durumlardır.

Dürüstlüğe ilişkin en önemli hususlardan biri menfaat sağlama yasağıdır. Hakimin yaptığı bir işleme ilişkin olarak hediye kabul etmesi bu yasağın ihlaline bir örnektir.   Duruşma tutanağında yer almayan bir hususa dayanarak karar vermek; bir ifadeyi bilerek tutanağa geçirmemek; söylenmemiş bir sözü söylenmiş gibi göstermek ise yargısal işlemler bakımından dürüstlüğün ihlalidir. Kişisel ilişkilerde yadırganabilecek bir takım hareketlerde bulunmak ise kişisel ilişkiler bakımından dürüstlüğün ihlalidir.

Makul kişi, yaşadığı topluma uyum sağlamış, bu toplumun farklı, zaman zaman birbiri ile çatışan uçlarına meyletmeyen, onun ortalamasını, toplumun geneli bakımından kabul görür söz ve davranış biçimini temsil eden kişidir. Türk Medeni Kanunu bu makul kişinin, aynı zamanda dürüst ve orta zekalı olmasını da yeterli görmüştür.

Adaletin tesisi için toplumu tanımak vazgeçilmez bir unsur olduğundan, hâkim, yargı görevlerini olumsuz şekilde etkilememek şartıyla, aşağıdakileri yapabilir veya yapamaz: Hukuki konularda yazılar yazabilir, konferans ve ders verebilir ya da diğer etkinliklere katılabilir. 
Hukuki konularla ilgili olarak kamu kurumları, özel kuruluşlar ile görüşebilir ve açık oturumlara katılabilir. 
Hâkim, tarafsızlık ve siyasi yansızlığı ile çelişmemek ve böyle bir izlenim oluşturmamak kaydıyla resmi organ, komisyon ve sair kurullarda üye olarak görev alabilir. 
Hâkim, makamını ve mesleki onurunu zedelememesi ve görevine engel olmaması kaydıyla sivil toplum faaliyetlerine katılabilir. 
Hâkim, kanunun açıkça izin verdiği haller dışında, mesleki veya bireysel hakemlik ya da arabuluculuk yapmaz veya yargı işlevi ifa etmez.

Sır saklama mesleğe yaraşırlık ilkesini kapsamaktadır. Silahların eşitliği ilkesi, yargılamanın taraflarının aynı haklara, aynı ölçüde sahip olmaları anlamına gelir. Tarafların silahları, burada ister hukuk ister ceza yargısından bahsedilsin, adil yargılanma hakkına uygun şekilde eşit olmalıdır. Kastedilen; bilgilenme hakkı bakımından, açıklama ve ispat hakkı bakımından, hakkaniyete uygun yargılama bakımından ve nihayet gerekçeli karar verme yükümlülüğü bakımından eşitliktir.

Ehliyet ve özen hâkimlik makamının gerektirdiği performansın ön koşuludur. Adaleti sağlamak, gerçeğe ulaşmak, hakkı korumak (himaye etmekle) yükümlü olan bir hâkim ehliyet sahibi olmalı, özenli davranmalıdır. Soruda sıralanan görevler ise bunun göstergesidir.

Hâkimin dâvaya bakmasının yasak olduğu ve sınırlı sayma niteliğindeki haller şunlardır:

Hâkimin; tanık, bilirkişi  sıfatıyla dinlenmiş olması yasaklılık değil hakim reddi ile ilgili bir durumdur.

Bir hâkim veya Cumhuriyet savcısının dürüst davranma yükümlülüğü hem yargısal işlemleri hem onun kişisel ilişkilerini, diğer yandan sözleri kadar davranışlarını da kapsar. Hakimin olmayan şeyleri olmuş gibi göstermesi, değerlendirmesi ya da mahkeme kayıtlarında kullanması dürüstlük ilkesine aykırıdır .

Gerek hâkimler gerek Cumhuriyet savcıları, diğer herkes gibi ifade, inanç, dernek kurma ve toplanma özgürlüğüne sahiptirler. Ancak bu özgürlüğün kullanım alanının sınırları, buna ilişkin genel sınırların öncesinde, yargı görevinin onuru, yargının bağımsızlığı ve tarafsızlığını korumak zorunluluğuyla çizilmiştir. Öte yandan yargı mensupları zikrettiğimiz özgürlükleri kullanırken:

Adalet meslek etiği; hakim, savcı, yazı işleri personeli, avukat, bilirkişi, arabulucu, hakem, uzlaştırıcı gibi meslek gruplarını içine alan bir kavramdır.

BM’in 1985’te Milan’da düzenlediği konferansta kabul edilen ve yirmi maddeden oluşan Yargı Bağımsızlığı Hakkında Temel İlkeler yargı etiğine ilişkin uluslararası metinlerden biridir.

Uluslararası metinler arasında Budapeşte İlkeleri olarak da bilinen ve savcıların yargı mekanizması içerisindeki yerine ve uymaları gereken etik ilkelere işaret eden Savcılar İçin Etik ve Davranış Biçimlerine İlişkin Avrupa Esasları da yer almaktadır.

Bağımsız hareket etmek adına her hâkim, yasama ve yürütme erkleriyle uygunsuz ilişkilerden ve bu organların etkisinden uzakta kalmalı; aynı zamanda, makul bir kişinin gözünde, bu türden ilişki ve etkilerden uzak olduğunu göstermelidir.

Tarafsızlık:uyuşmazlığın taraflarından birini yek diğerinden ayırmamak veya kayırmamak

Bağımsızlık:görevin herhangi bir etki altında kalmadan yerine getirilebilmesi

Mesleğe yaraşırlık: Sosyal medya kullanırken öz denetim yapmak suretiyle siyasi, etnik, mezhepçi, cinsiyetçi ve benzeri paylaşım yapmamak

Hâkimler, yaş haddi ve maluliyet hali dışında kendileri istemedikçe 65 yaşından önce emekliye sevk edilemezler (Türkiye Cumhuriyeti Anayasası m. 139, I ve m. 140, IV; HSK m. 44).