ADALET MESLEK ETİĞİ

Bugün genellikle kabul edildiği üzere tıp etiğinin belli başlı sorunları arasında şu başlıklar yer alır: Kürtaj, ötanazi, bitkisel yaşam, genetik müdahale, insan üzerinde deney, insan klonlama , dürtülerin kontrol edilmesi amacıyla beyin operasyonları gerçekleştirme, organ nakli, bilgilendirme yükümlülüğü,  hastanın özgür iradesini kısıtlama.

Meslek ahlâkı, herhangi bir meslek mensubuna birtakım ahlâki alışkanlıklar kazandırır. Bu alışkanlıklara
örnek olarak şunlar gösterilebilir:
-iş ortamında saygınlık kazanma,
-iş ortamındaki güvenirlik,
-iş dünyasında iyi bir imaja sahip olma,
-meslek hayatında karşılaşılacak problemlerin çözümünde kolaylık görme,
-ahlâki değerlerle kalite yönetimi, stratejik planlama gibi alanların yönetilmesine de yardımcı olma,
-ahlâki değerlerle kurumların sosyal sorumluluklarını düzenli bir şekilde yerine getirmesini sağlama,
-ahlâki değerlerle haksız rekabetin engellenmesini sağlama,
-iş ortamında kabul görme.

Nitekim bugün pek çok anayasada “bilim ve sanat hürriyeti” başlığı altında insanın dilediği bilimsel araştırmayı serbest bir şekilde yürütebilme hakkı tanınmıştır. Fakat bu hak, bilim adına her türlü deneyin, araştırmanın hiçbir engellemeye uğramaksızın yapılabileceği anlamına gelmez. Tıpkı diğer insani etkinliklerde olduğu gibi bilimsel etkinlik de birtakım sorumluluklar gerektirir.

Dolayısıyla çevre etiği, aslında bir gelecek etiğidir ve temel ilkesi şöyle formüle edilmiştir: “Öyle bir davranış göster ki, bu davranışının yarattığı sonuçlar dünyadaki gerçek insan hayatının sürekliliğiyle uyumlu olsun; ya da negatif bir ifadeyle: Öyle bir davranış göster ki, bu davranışının yarattığı sonuçlar, gelecekte var olacak bu tarzdaki bir yaşama olasılığını ortadan kaldırmasın; ya da basit bir ifadeyle: İnsanlığın dünya üzerinde sonsuza değin varlığını sürdürmesinin koşullarını tehlikeye sokma; ya da pozitif bir ifadeyle: Günümüzde yapacağın seçimde, insanın gelecekte, geçmişten sorumlu olmamasını sağlamak hedeflerinden biri olsun.”

Bazı çevre etikçileri şimdiki kuşakların gelecek kuşaklara karşı yükümlülüklerinin neler olduğunu gösteren pratik etik kodları bile hazırlamıştır. Bu tür kodlardan birinde şu normlar yer almaktadır: Bütün bu normların daha kolay hayata geçirilebilmesi için devlet kurumları ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliğine gidilmesi  Yetişmekte olan kuşakların bu normlar konusunda eğitilmesi

Bugün etiğin ontolojik ve epistemolojik sorunlarıyla uğraşan kısmına felsefi etik ismi verilmekte, gündelik yaşamda karşılaştığımız ve tercihlerimizin, eylemlerimizin nasıl olacağını doğrudan etkileyen pratik sorunlardan oluşan kısmı ise pratik etik terimiyle karşılanmaktadır.

“Benden korkan ve benim de kendisinden korktuğum ötekinin bu duyguyu yenmesini nasıl sağlayabilirim? Kendimi düşmandan nasıl koruyacağım sorusu, artık başlıca derdimiz olmaktan çıkmalıdır. Asıl sorunumuz, düşmanımı kendimden nasıl korurum olmalı. Bu da, akıllıca düşman sevgisi demektir. Barışa ancak ahlâki açıdan kendimizi üstün görmeyi bir yana bırakırsak yakınlaşabiliriz. Şimdiye kadarki siyasal etiğimizin geniş ölçüde, parmağımızla hep ötekinin içindeki kötüyü gösterdiğimiz, kendi içimizdeki kötüyü unuttuğumuz … (bir) işaret parmağı etiği olduğunu görmek zorundayız.”

Çevre etiği, aslında bir gelecek etiğidir ve temel ilkesi şöyle formüle edilmiştir:
“Öyle bir davranış göster ki, bu davranışının yarattığı sonuçlar dünyadaki gerçek insan hayatının sürekliliğiyle uyumlu olsun; ya da negatif bir ifadeyle: Öyle bir davranış göster ki, bu davranışının
yarattığı sonuçlar, gelecekte var olacak bu tarzdaki bir yaşama olasılığını ortadan kaldırmasın; ya
da basit bir ifadeyle: İnsanlığın dünya üzerinde sonsuza değin varlığını sürdürmesinin koşullarını tehlikeye sokma; ya da pozitif bir ifadeyle: Günümüzde yapacağın seçimde, insanın gelecekte, geçmişten sorumlu olmamasını sağlamak hedeflerinden biri olsun.” (Hans Jonas, Das Prinzip verantwortung, s. 36’dan Pieper, 1999:94).

Bugün genellikle kabul edildiği üzere tıp etiğinin belli başlı sorunları arasında şu başlıklar yer alır:
• kürtaj
• ötanazi
• bitkisel yaşam
• genetik müdahale
• insan üzerinde deney
• insan klonlama
• dürtülerin kontrol edilmesi amacıyla beyin
operasyonları gerçekleştirme
• organ nakli
• bilgilendirme yükümlülüğü
• hastanın özgür iradesini kısıtlama.

Doğrudan mesleki ilgiye sahip meslek etiğinin başlıca örnekleri; iş etiği, tıp etiği ve bilim etiğidir.

Loncalar hem mesleki hem ahlâki kurumlardır; ayrıca dini özellikleri de vardır. Mensupları, tıpkı bir
ailenin üyeleri gibidir. Amaç salt kâr elde etmek değildir; çalışmak bir ödevdir. Loncalar sadece mensuplarının müşteri niteliğindeki muhataplarıyla ilişkilerinin değil, kendi aralarındaki ilişkilerin de hangi kurallara uygun olacağını tayin eder. Bu anlamda loncaların bir yandan ilgili mesleğin icrası, diğer yandan da mensuplarının eylemleri üzerinde bir ahlâki kontrol tesis ettiği söylenebilir.

Diğer ikisine göre daha kapsamlı olan çalışma, kısaca “insanın fiziksel çevresini değiştirmek için gerçekleştirdiği amaçlı bir çaba” şeklinde tanımlanabilir.

Buraya kadar anlatılanlardan hareketle mesleği şöyle tanımlayabiliriz: “İnsanlara yararlı mal ve hizmetler üretmek ve bunun karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenen ve etik değerleri kapsayan etkinlikler bütünüdür.” (Aydın, 2016, s. 2)

Toplumsal yapının değişimine paralel şekilde meslek kavramı da değişir. Bu değişimde o toplumdaki işbölümünün niteliği belirleyicidir. Modern toplumlar için bu değişim, meslekler açısından çok büyük oranda bir çeşitlenme ve buna bağlı gerçekleşen uzmanlaşma (profesyonelleşme) yönünde olmuştur. Meslekler hem sayıca artmış hem de nitelikçe farklılaşmıştır. Bu nicel ve nitel değişimin temelinde sanayileşme ve teknolojik ilerleme yer alır.

Bir Ahlâki Kontrol Sistemi Olarak Meslek
Her ne kadar meslek etiği diye bir kavramın kullanılması yakın zamanlara kadar söz konusu değilse de meslek ile ahlâk arasındaki ilişkinin doğası üzerine düşünme çok daha eskilere uzanır. Modern düşünce tarihinde bu konu üzerinde belki de en fazla duran isimlerden biri ünlü Fransız sosyolog Émile Durkheim’dır. Özellikle Meslek Ahlâkı isimli kitabı, modern toplumlarda mesleklerin görmesi gereken işlevleri izah eden, meslek ile ahlâk arasında kopmaz bir bağ olduğunu gözler önüne seren en önemli eserlerden biridir.

Loncalar hem mesleki hem ahlâki kurumlardır; ayrıca dini özellikleri de vardır. Mensupları, tıpkı bir ailenin üyeleri gibidir. Amaç salt kâr elde etmek değildir; çalışmak bir ödevdir. Nitekim Türkçe meslek kelimesinin etimolojik kökenine baktığımızda lonca sisteminin meslek anlayışı daha iyi anlaşılır. Meslek kelimesi Arapça “sulûk”tan gelir ve “yola veya bir yer girmek” demektir. Nitekim mesleğin bildiğimiz anlamının yan sıra “tutulan, benimsenen, tâbi olunan yol, tarik” anlamı da vardır. Bu da lonca mensuplarının, mesleklerini sadece ekonomik bir etkinlik olarak görmedikleri anlamına gelir. Meslek, dini ve ahlâki bir amaç etrafında bir araya gelen bir tür kardeşlik örgütü kabul edilmektedir.

Her bir meslek türünün kendine özgü ahlâki davranış kodları olsa da bu farklı kodların belli başlı şu değerlerden oluştuğu görülmektedir:
insanlar arası ilişkilerde görülen tutum,
davranış ve karar süreçlerini yönlendiren
ilke ve değerler,
töre, gelenek, görenek ve yerleşik alışkanlıklar,
insanlığın, tarihi süreçte yaşam pratiğinden
çıkardığı, insana has, evrensel boyutta kabul
gören değerler,
bilime, bilgiye ve teknolojiye dayalı değerler.

Meslek ahlâkı, herhangi bir meslek mensubuna birtakım ahlâki alışkanlıklar kazandırır. Bu alışkanlıklara örnek olarak şunlar gösterilebilir: iş ortamında saygınlık kazanma, iş ortamındaki güvenirlik, iş dünyasında iyi bir imaja sahip olma, meslek hayatında karşılaşılacak problemlerin çözümünde kolaylık görme, ahlâki değerlerle kalite yönetimi, stratejik planlama gibi alanların yönetilmesine de yardımcı olma, ahlâki değerlerle kurumların sosyal sorumluluklarını düzenli bir şekilde yerine getirmesini sağlama, ahlâki değerlerle haksız rekabetin engellenmesini sağlama, iş ortamında kabul görme

Bazı çevre etikçileri şimdiki kuşakların gelecek kuşaklara karşı yükümlülüklerinin neler olduğunu gösteren pratik etik kodları bile hazırlamıştır. Bu tür kodlardan birinde şu normlar yer almaktadır:
• İnsanın ve gelişmiş hayvanların türsel varlığının tehlikeye atılmaması, bütün bir canlılar âleminin bir bütün olarak birarada yaşamasını sağlama

Bugün genellikle kabul edildiği üzere tıp etiğinin belli başlı sorunları arasında şu başlıklar yer alır:
• kürtaj
• ötanazi
• bitkisel yaşam
• genetik müdahale
• insan üzerinde deney
• insan klonlama
• dürtülerin kontrol edilmesi amacıyla beyin operasyonları gerçekleştirme
• organ nakli
• bilgilendirme yükümlülüğü
• hastanın özgür iradesini kısıtlama

Barış hakkı ve barış etiği gibi kavramların önem kazanmasının sebebi kuşkusuz, nükleer silahların varlığı ve tüm insanlığı tehdit eden bir nükleer savaş ihtimalinden hâlâ bahsediliyor oluşudur. Pek çok düşünür, bilim insanı, aktivist söz konusu tehditin ciddiliğine ve geri dönüşü mümkün olmayan sonuçlar doğurabilecek riskler taşıdığına dikkat çekmektedir.