ADALET MESLEK ETİĞİ

Tarih boyunca çoğunlukla olumsuz bir çağrışımı olan, genelde köleler gibi toplumun alt sınıflarına özgü bir etkinlik kabul edilen çalışma, özellikle Sanayi Devrimi sonrasında tam tersine olumlu bir anlamda kullanılır olmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Gündelik dilde en çok iş ile meslek karıştırılmaktadır. Zira bir kişi meslek sahibi olabilir fakat bu, her durumda işi olduğu veya fiilen bir işte çalıştığı anlamına gelmez. Keza her iş, aynı zamanda bir meslek olmayabilir; iş sahibi herkesin mutlaka bir mesleğinin de olduğu söylenemez. Doğru cevap B seçeneğidir.

Meslek kişinin salt kendi doyumu için değil aynı zamanda başkalarının yararı için de yapılan bir uğraştır: Örneğin bir doktor mesleğini sadece hizmetinin karşılığında aldığı para için değil, insanlara sağlıklarını kazandırmak için de yapar. Bir öğretmen okuma yazma öğrettiği öğrencilerin yaşamlarını yönetme becerilerinden mutluluk duyar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Uzmanlaşma, birbirinden çok farklı mesleklerin ortaya çıkması, hatta belirli bir meslek içerisinde alt dalların oluşması, mesleklerin yeni yöntemlerle icra edilmesi anlamına gelir. Bu da formel bir meslek eğitimine ihtiyaç doğurur. Diğer bir ifadeyle meslekler artık önemli ölçüde diplomalıdır. Diplomalılık, uzmanlaşmanın temelini oluşturan nesnel ve evrensel standartların göstergesidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Geleneksel ahlaki kontrol mekanizmalarının devreden çıkmasının bir sonucu olarak modern toplumlarda bir ahlaki boşluk oluşmuştur. Fakat ahlâksız bir toplum mümkün değildir. Durkheim, bu boşluğu dolduracak başka bir mekanizma arar ve bu mekanizmayı meslek örgütlerinde bulur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Durkheim’ın ekonomik yaşamı düzeltmede çare beklediği kurum, geleneksel toplumların hemen hemen hepsinde görülen lonca teşkilatıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Meslek ahlâkı, yer ve zamana göreli, belirli bir meslekle sınırlı birtakım ahlâki davranış standartlarını ifade ederken; meslek etiği, her toplumda ve hemen hemen bütün meslekler için geçerli evrensel ahlâki normlara işaret eder. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bugün etik literatüründe pratik etik, diğer bir ifadeyle uygulamalı etik, zaman zaman meslek etiği ile aynı anlamda kullanılmakta veya en azından bu ikisi aynı bağlamda ele alınmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

İş etiğinin konusu, işletmelerin mal ve hizmet üretirken gerek örgüt gerekse kişi düzeyinde uyması gereken davranış standartlarıdır. Bu anlamda iş etiği, iş yaşamını düzenleyen yasaların toplumsal sorumluluk ilkesine uygun bir şekilde nasıl uygulanacağı, paydaşlarla ilişkilerde hangi normların geçerli olacağı, insanlarda işletmeye karşı güven duygusunun nasıl yaratılacağı vb. sorunlara odaklanır. İşçi ve emekçilerin hakkettiği ücreti ve muameleyi görmesini sağlayacak koşulları oluşturmayı hedefler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bilim etikçileri, bilim insanının iki tür sorumluluğu olduğunu kabul eder: iç sorumluluk ve dış sorumluluk. İç sorumluluk, bilimle uğraşan kişinin, uğraş alanının konusunu oluşturan araştırma ve çalışmalarda elde edilen bulguların gerçeği yansıtmasını sağlaması, o alana yönelik evrensel kabul görmüş uluslararası standartlara uygun yol ve yöntemler kullanması gerektiği anlamına gelir.Bilim insanının iç sorumluluğunun kapsamına, üzerinde çalışılan verilerin maniple edilmemesi, bulguların herkes tarafından sınanabilir nitelikte olması, başta ortaya konan varsayımların sürekli deney ve gözleme tabi tutularak doğrulanması veya yanlışlanması girer. Doğru cevap E seçeneğidir.

Her ne kadar meslek etiği diye bir kavramın kullanılması yakın zamanlara kadar söz konusu değilse de meslek ile ahlâk arasındaki ilişkinin doğası üzerine düşünme çok daha eskilere uzanır. Modern düşünce tarihinde bu konu üzerinde belki de en fazla duran isimlerden biri ünlü Fransız sosyolog Émile Durkheim’dır. Özellikle Meslek Ahlâkı isimli kitabı, modern toplumlarda mesleklerin görmesi gereken işlevleri izah eden, meslek ile
ahlâk arasında kopmaz bir bağ olduğunu gözler önüne seren en önemli eserlerden biridir.

Tarih boyunca çoğunlukla olumsuz bir çağrışımı olan, genelde köleler gibi toplumun alt sınıflarına özgü bir etkinlik kabul edilen çalışma, özellikle Sanayi Devrimi sonrasında tam tersine olumlu bir anlamda kullanılır olmuştur. Bu yeni anlamıyla çalışma, bireylerin olağan yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli mal ve eşyayı satın alma aracı olmanın yanısıra, kişisel bir değer olarak da görülür.

Ücret karşılığı gerçekleştirilen çalışma, ödemeli bir pozisyon ya da istihdam iş olarak adlandırılır.

Sosyolojik anlamda iş, “belirli bir ortamda bulunan teknik ve sosyal eylemler topluluğudur” . Burada işin, doğal ve toplumsal çevreyi dönüştürme özelliği vurgulanmaktadır. Fakat bu durumda iş ile iş olmayan arasındaki fark silikleşir. Zira doğal ve toplumsal çevreyi dönüştürme gücünü haiz, fakat bizim burada kabul ettiğimiz anlamda iş sayılamayacak bir çok insani etkinlik vardır.

İş ile mesleği birbirinden ayırmada başvurulan en yaygın ölçüt, mesleğin, işe göre çok daha sistematik bir bilgi ve toplumsallık gerektirmesidir. Bu anlamda meslek, aşağı yukarı aynı niteliklere sahip birden çok işe verilen ortak isimdir. Sosyal ve ekonomik koşulların meslek mensupları üzerindeki etkisi, iş sahiplerine
göre daha fazladır.

Toplumsal yapının değişimine paralel şekilde meslek kavramı da değişir. Bu değişimde o toplumdaki işbölümünün niteliği belirleyicidir. Modern toplumlar için bu değişim, meslekler açısından çok büyük oranda bir çeşitlenme ve buna bağlı gerçekleşen uzmanlaşma (profesyonelleşme) yönünde olmuştur. Meslekler hem sayıca artmış hem de nitelikçe farklılaşmıştır. Bu nicel ve nitel değişimin temelinde sanayileşme ve teknolojik ilerleme yer alır.

Uzmanlaşma, birbirinden çok farklı mesleklerin ortaya çıkması, hatta belirli bir meslek içerisinde alt dalların oluşması, mesleklerin yeni yöntemlerle icra edilmesi anlamına gelir. Bu da formel bir meslek eğitimine ihtiyaç doğurur. Diğer bir ifadeyle meslekler artık önemli ölçüde diplomalıdır. Diplomalılık, uzmanlaşmanın temelini oluşturan nesnel ve evrensel standartların göstergesidir.

Geleneksel ahlâki kontrol mekanizmalarının devreden çıkmasının bir sonucu olarak modern toplumlarda bir ahlâki boşluk oluşmuştur. Fakat biraz önce de belirttiğimiz gibi ahlâksız bir toplum mümkün değildir. Durkheim, bu boşluğu dolduracak başka bir mekanizma arar. Bu mekanizmayı ise meslek örgütlerinde bulur. Döneminin ekonomik yaşamında karşılaşılan sorunları ele alırken Durkheim, toplumun kaosa sürüklenmemesi için birtakım düzenlemelere ihtiyaç olduğunu söyler. Bu düzenlemelerin başında toplumsal nitelikli ahlâki birtakım kuralların kabul edilmesi gelir. Toplumun ekonomisini düzeltmek için başvurulması gerektiğini düşündüğü bu kurallar, aslında mevcut meslek örgütlerinin işleyişine yöneliktir.

Lonca, teşkilatlanmış esnafın birliğiyle ilgili çeşitli fonksiyonların icra edildiği özel yerin adı olup teşkilatlanmış esnaf gruplarını ifade eden bir anlam da kazanmıştır.
Kelime İtalyanca loggiadan gelmektedir. Fransızca şekli olan loge Türkçe’de loca olarak geçer ve “hücre yahut oda, özel tahsis edilmiş mekan” anlamına gelir.

Pratik etiğin kurucularından ve bugün hâlâ önde gelen temsilcisi olan Avustralyalı ahlâk felsefecisi Peter Singer’ın ilk kez 1980’de basılan Practical Ethics [Pratik Etik] kitabında pratik etiğin, etiğin pratik sorunlara uygulanması olduğunu belirtir.