ADALET MESLEK ETİĞİ

“Eylem; bir ilke, norm, inanç, değere vb.
bağlı, istençli (iradi) davranıştır.”

İnsan, yaşamı boyunca sürekli eylemde bulunmak zorundadır çünkü eylemde bulunmak kaçınılmaz olarak seçim yapmaktır. Somut durumda insanın ne tür bir seçim yapacağını belirleyen ise birtakımdeğerlerdir. Yani seçim yapmak , aslında
değerlendirmektir. Bu anlamda eylem de aslında belirli bir ereğe (gayeye) bağlı seçim yapmak, diğer bir ifadeyle seçilmiş bir değer için davranmaktır. Felsefe tarihinde insanın bu asli özellikleri dikkate alınarak iki tür akıldan bahsedilmesi genel bir eğilim olmuştur. Buna göre gözlemleme, karşılaştırma ve ilişkilendirme yetisine teorik akıl (nazari akıl, kuramsal us) buna karşılık tasarlama, planlama,
tercihte bulunma yetisine ise pratik akıl (ameli akıl, kılgısal us) denilmiştir

En yalın ifadeyle felsefe; insanın, içinde yaşadığı evrene, yaratıcısına, kendisine ve toplumuna dair tutarlı, bütünlüklü ve akli bir sorgulama faaliyetidir. İnsan bu faaliyeti sırasında ; varlık, bilgi ve değer sorunları hakkında doğru bir bilgi elde etmeyi amaçlar.

Refleksiyonlu düşünme, bilincin kendi
düşünme eylemi üzerine düşünmesidir

Ahlâk, çoğunlukla belirli bir insan topluluğunun üyeleri arasında geçerli olan veya olması istenen değer yargılarından müteşekkil bir kurallar manzumesidir. Bununla birlikte bazen de tek bir topluluğun veya grubun üyeleri için değil de herkes için bağlayıcı olan, genel anlamda iyi ve doğru kabul edilen birtakım ilke ve kurallara işaret edecek şekilde kullanılır. İlk anlamıyla ahlâk için
“bayramda büyükleri ziyaret etmek”, “büyüklerin karşısında ayak ayak üstüne atmamak”, “topluluk huzurunda yüksek sesle konuşmamak” vb. davranışlar
örnek verilebilir. İkinci anlamı ise “Yalan söylemek yanlıştır.”, “Verilen sözü tutmak gerekir.” ve “Zina yanlıştır.” gibi bir takım ilke veya kuralları
akla getirir. Nihayet üçüncü bir anlamıyla da ahlâk, belirli bir insan topluluğuna ait değer yargılarının da herkes için bağlayıcı olduğu düşünülen bir takım ilke
ve kuralların da ötesinde, her türlü yerleşik ahlâka aykırı olabilen, insanın “değeri”ni merkeze alan, her ne pahasına olursa olsun insanı ve insanın
onurunu yücelten eylem ve ilişki türleri için kullanılır. Bu anlamda ahlâk ne toplumsal ne de bireysel veya evrensel bir takım normlara işaret eder, bir eylemin veya ilişkinin özel ismidir. Bu noktada artık ahlâktan değil etikten bahsedebiliriz. Dolayısıyla söz konusu olan, “etik eylem”, “etik ilişki”dir.

“Bana yalan söylemeyeceğine söz ver!”, “Bana sadık kalacağına yemin et!”, “Görevini yap ve işini düzenli bir şekilde yürüt!”, “Yaşlılara daha saygılı davranman gerekir!”, “Başım sıkıştığında yardım et!” gibi ifadeler ahlaki buyruklara örnektir.

Modern ahlak felsefesinin ilk evresi, ahlâkın temelini insan doğasının dışında bir otoritede bulan geleneksel anlayıştan, ahlâkı insanın kendi doğasından hareketle açıklamaya çalışan anlayışa geçiştir. Bu anlayış, ahlâk kurallarını, insanın koyduğu ve kendi kendisine uyguladığı kurallar olarak görür. Söz konusu anlayışın temelinde ise insanın özerkliğine yapılan vurgu vardır. Bu evre, Montaigne’in Denemeler’i ile başlar, İmmanuel Kant, Thomas Reid ve Jeremy Bentham’ın eserleriyle en yüksek noktasına varır.

Meta-etik teorileri, geleneksel ahlâk felsefesinin üzerinde durduğu, hangi eylemin iyi ve doğru, hangisinin kötü ve yanlış olduğu gibi sorulara değil, doğrunun, iyinin, kötünün ve yanlışın ne demek olduğu gibi sorulara cevap bulmaya çalışır.
Böylece, genel eylem kuralları inşa etmeye çalışan normatif etik teorilerinden ayrılır. Ahlâk filozofunun görevi, insanlara nasihat vermek, herhangi bir yaşam tarzını teklif etmek, herhangi bir dünya görüşünü haklı çıkarmak veya desteklemek, uyulması gereken kurallar koymak yerine etik alanına giren
kavramların, yargıların, önermelerin anlamını ve niteliğini açıklığa kavuşturmaktır.

Her ne kadar meta-etik teorilerinin hangileri olduğu, normatif etik teorileriyle aralarındaki sınırın nerede başlayıp nerede bittiği tam açık değilse de genellikle kabul edilen meta-etik teorileri şunlardır: doğalcılık (naturalism), sezgicilik (intuitionism), duyguculuk (emotivism) ve kuralkoyuculuk (prescriptivism)/ahlâk mantıkçılığı. 

Ahlâk felsefesinin temel işlevinin, ‘betimleyici’ değil de ‘buyurucu’ yani ‘kural koyucu’ yargılar aracılığıyla ne yapmamız gerektiğini bildirmek olduğunu,
dolayısıyla ‘olan’dan çok ‘olması gereken’le ilgilendiğini savunan kural koyucu etik teorisinin kökleri Hume, Kant ve Mill’den Sokrates, Platon ve Aristoteles’e kadar uzanır.

“Eylem; bir ilke, norm, inanç, değere vb. bağlı, istençli (iradi) davranıştır.”

İnsan yaşamı boyunca sürekli eylemde bulunmak zorundadır çünkü eylemde bulunmak kaçınılmaz olarak seçim yapmaktır. Somut durumda insanın ne tür bir seçim yapacağını belirleyen ise birtakım değerlerdir. Yani seçim yapmak , aslında değerlendirmektir. Bu anlamda eylem de aslında belirli bir ereğe (gayeye) bağlı seçim yapmak, diğer bir ifadeyle seçilmiş bir değer için davranmaktır.

Homo faber olarak insan; doğada varolan nesneleri işler, toplumsal işbölümünün gereğine uygun olacak bir hâle getirir. İnsanın bu faaliyetine ise teknik denir. Yani pratik aklın ilk görünümü teknik olarak karşımıza çıkar.

Epistemoloji, diğer bir ifadeyle bilgi felsefesi ise bilme faaliyetinin bizatihi kendisi hakkındaki refleksiyonlardan oluşur. Yani burada varolan eşya ve hadiselerin kendileri değil, bunlara dair bilginin imkânı hakkında düşünülür. Bir anlamda bizim varolanlar hakkındaki bilgilerimiz üzerine bir bilgiye ulaşma amaçlanır. Epistemolojinin iş gördüğü temel kategoriler “doğru” ve “yanlış”tır

Teorik felsefenin iki alanı ontoloji ve epistemolojidir. Ontoloji, yani varlık felsefesi, varlığı varlık olarak inceler. Varolmanın anlamı, niteliği ve amacı vb. sorularla uğraşır

Estetik, sonucunda bir ürünün ortaya çıktığı eylemlerimizin niteliği hakkındadır. Temel kategorileri “güzel” ve “çirkin”dir. İnsan, varlık özelliği sebebiyle sahip olduğu üretici faaliyette bulunma yetisi aracılığıyla kendisini içinde bulduğu doğayı dönüştürür. İşte bu dönüştürme faaliyetinin ürünlerinin ne zaman güzel ne zaman çirkin olacağını sorgulama işi, estetiğin görevidir.

Eski Yunan felsefesinde temelini bulan klasik ahlâk felsefesi yaklaşımına göre ahlâk felsefesinin temel sorusu, ne tür bir hayatın yaşanmaya değer olduğudur. Bu soru, doğrudan ‘en yüksek iyi’ kavramıyla ilgilidir. “Hayatın en yüksek amacı nedir?”, “İnsanı en fazla tatmin eden hayat nasıl bir hayattır?” Bunun cevabı kısaca erdemli hayattır. İnsan ancak erdemli bir hayat yaşayarak en fazla tatmini elde eder ve mutlu olur. Dolayısıyla ‘en yüksek iyi’, kişinin erdem aracılığıyla kazanacağı mutluluktur; bu tarz bir hayat yaşamadır.

Meta-etik teorileri, geleneksel ahlâk felsefesinin üzerinde durduğu, hangi eylemin iyi ve doğru, hangisinin kötü ve yanlış olduğu gibi sorulara değil, doğrunun, iyinin, kötünün ve yanlışın ne demek olduğu gibi sorulara cevap bulmaya çalışır.

Her ne kadar meta-etik teorilerinin hangileri olduğu, normatif etik teorileriyle aralarındaki sınırın nerede başlayıp nerede bittiği tam açık değilse de genellikle kabul edilen meta-etik teorileri şunlardır:

doğalcılık (naturalism), sezgicilik (intuitionism), duyguculuk (emotivism) ve kuralkoyuculuk (prescriptivism)/ ahlâk mantıkçılığı.

Sezgici etik teorilerinin en önemli temsilcisi, etik alanına analitik yaklaşımı
sokan ve analitik veya meta-etik yaklaşımın da başlatıcısı kabul edilen G. E. Moore’dur.