ADALET MESLEK ETİĞİ - Deneme Sınavı - 10

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde adil yargılanma hakkı 6. Maddede düzenlenen ve Sözleşme ile güvence altına alınan bir insan hakkıdır.

Mahkemede kullanılan dili anlamadığı veya konuşamadığı takdirde bir tercümanın yardımından ücretsiz olarak yararlanmak.

Hukuk Önünde Eşitlik

Bu ilke hukuk devleti ilkesinin genel ilkelerin- dendir ve herkesin yasalar karşısında eşit olmasını ve mahkemelerde eşit muamele görmesi hakkını düzenler. Buna göre, gerek yasalar karşısında gerekse mahkemelerde ayrımcılık yasaktır. Kişinin dili, dini, milliyeti, cinsiyeti, cinsel yönelimi nedeniyle ayrımcılık yapılmayacağı gibi yargılama söz konusu olduğunda yurttaş ya da yabancı ayrımı da yapılamaz.

Anayasa

138. madde:

“Hakimler görevlerinde bağımsızdırlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdani kanaatlerine göre hüküm verirler.

Hiçbir organ, makam, merci veya kişi yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez; genelge gönderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz.

Görülmekte olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde yargı yetkisinin kullanılması ile ilgili soru sorulamaz, görüşme yapılamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz."

Aleni Yargılama ilkesine göre adaletin sağlanabilmesi için sadece yargılamaların yapılması değil, yapılan yargılamaların kamuya açık olması da gerekmektedir. Bu nedenle hem mahkemelerin şehirlerdeki konumlarının ulaşılabilir olmasını hem de yargılamaların insanlar tara- fından görülebilir olmasını sağlayacak olan tedbir- lerin alınması gerekir.

Bir kimsenin bir suçla itham edildiği andan, suçlamanın niteliğini ve sebebini bilme hakkı vardır. Suçlama sanığa anlayabileceği bir dilde ve ayrıntılı olarak anlatılmalıdır. Sanığın savunmasını hazırlamak için yeterli zamana ve savunma- sını hazırlayabilecek imkânlara sahip olmalıdır.

"Bazı çocukların savunma hakkı yoktur." hem ifade olarak yanlıştır hem de BM Çocuk Hakları Komitesinin, çocukları ilgilendiren her hususta dört önemli ilkesinden biri değildir.

Her iki unsur da devlet iktidarının bireylerin hak ve özgürlükleri lehine sınırlanmasının araçlarıdır. Biçimsel unsurlar, i) devlet iktidarının sınırlarını belirleyen ve insan hak ve özgürlüklerini güvence altına alan bir üstün yasa, anayasa; ii) devlet iktidarının farklı organlar arasında paylaştırılmasını
öngören kuvvetler ayrılığı ilkesi; iii) devletin bütün faaliyetlerinin hukuka uygun olması yani hukuki güvenlik ilkesi ve iv) devletin bütün faaliyetlerinin yargısal denetime tabi olmasıdır. Hukuk devletinin maddi unsuru ise özgürlük ve insan onuru yani insan hak ve özgürlükleridir.

Adil yargılanma hakkı, hukuk devletinin temel zorunluluklarından birisidir. Zira ister medeni yargılama olsun ister ceza yargılaması, yargılamanın her aşamasında hem kişileri güvence altına alan usul kurallarını belirler hem de mahkemeleri bağımsız ve tarafsız olmaya, objektif karar vermeye zorlar. Adil yargılama hakkı söz konusu olduğunda dikkate alınan husus, yargılama sonucu verilen karar değil o kararın alınması sürecidir. Süreç adil olduğunda,sonucun da adil olacağı varsayılır. Adil yargılanma hakkı, yargılamanın bütün aşamalarına ilişkindir.

Adalete erişim tek başına yeterli değildir, mahkemelerin etkin ve işler olması da gerekmektedir. Başka deyişle mahkemeye başvurmak sonuçsuz kalacaksa mahkemelerin tarafsızlığı konusunda şüphe varsa kurulan mahkemelerde yeterli ve donanımlı personel yoksa etkin işleyen bir yargı mekanizmasından söz edilemez. Hakim, savcı, katip, sosyal hizmet uzmanı gibi adliye personelinin yeterli eğitimi almış olması, mesleği bakımından donanımlı ve önyargısız olması gerekmektedir.

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi
Madde 5- Hiç kimseye işkence yapılamaz, zalimce, insanlık dışı veya onur kırıcı davranışlarda bulunulamaz ve ceza verilemez.
Madde 6- Herkesin, her nerede olursa olsun, hukuksal kişiliğinin tanınması hakkı vardır.
Madde 8- Herkesin anayasa yada yasayla tanınmış temel haklarını çiğneyen eylemlere karşı yetkili ulusal mahkemeler eliyle etkin bir yargı yoluna başvurma hakkı vardır.
Madde 9- Hiç kimse keyfi olarak yakalanamaz, tutuklanamaz ve sürgün edilemez.
Madde 10- Herkesin, hak ve yükümlülükleri belirlenirken ve kendisine bir suç yüklenirken, tam bir şekilde davasının bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından hakça ve açık olarak görülmesini
istemeye hakkı vardır.
Madde 11 1. Kendisine bir suç yüklenen herkes, savunması için gerekli olan tüm güvencelerin tanındığı açık bir yargılama sonunda, yasaya göre suçlu olduğu saptanmadıkça, suçsuz sayılır. 2. Hiç kimse işlendiği sırada ulusal yada uluslararası hukuka göre bir suç oluşturmayan herhangi  bir eylem veya ihmalden dolayı suçlu sayılamaz. Kimseye suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Hukuk önünde eşitlik ilkesi; hukuk devleti ilkesinin genel ilkelerindendir ve herkesin yasalar karşısında eşit olmasını ve mahkemelerde eşit muamele görmesi hakkını düzenler. Buna göre, gerek yasalar karşısında gerekse mahkemelerde ayrımcılık yasaktır. Kişinin dili, dini, milliyeti, cinsiyeti, cinsel yönelimi nedeniyle ayrımcılık yapılmayacağı gibi yargılama söz konusu olduğunda yurttaş ya da yabancı ayrımı da yapılamaz.

Çelişmeli yargı ilkesi, tarafların, yargılama esnasında ortaya konulan her türlü bilgi, belge ve delile ulaşabilmeleri anlamına gelmektedir. Bu hak “kural olarak, bir hukuk ya da ceza davasının taraflarının ileri sürülen deliller ve sunulan görüşlerle ilgili bilgiye sahip olması” anlamına gelir. Bu bağlamda, bir ceza davasında bu hak “savcılık makamının, sanığın lehinde veya aleyhindeki tüm delilleri, dava sırasında kullanılsın veya kullanılmasın savunmaya sunulmasını” da gerektirir.

Silahların Eşitliği, Çelişmeli Yargı, Aleni Yargılama usluli gereklilik iken, Masumiyet Karinesi genel ilkelerdendir.

Mahkemelerin bağımsızlıklarını sağlamaya yönelik kimi düzenlemeler mevcuttur. Bunlardan doğal hâkim ilkesi, kişinin bir suç işlediğinde nerede nasıl yargılanacağını bilmesidir. Başka deyişle, kişiye özel mahkeme kurulamaz ya da yargılama yapılamaz. Hiçbir mahkeme görev ve yetki alanına giren bir davaya bakmaktan kaçınamaz. Mahkemeler ve hâkimler, siyasi iktidar da dahil olmak üzere devletin hiçbir organından veya özel bir kişiden talimat alamaz.

Çocukların anayasası sayılan Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesine göre, 18 yaşına kadar her insan çocuk sayılır. Çocuklar fiziksel, duygusal, psikolojik, ekonomik ve siyasal açıdan toplumun en güçsüz ve eşitsiz grubunu oluşturmaktadır.

Her çocuğun hakkında verilen hükme karşı üst mahkemelere başvurma hakkı vardır.

Bir devletin hukuk devleti olabilmesi, onun insan hak ve özgürlüklerini esas almasıyla ve hukuk aracılığıyla korumasıyla mümkündür. Bu bağlamda bir hukuk devletinin biçimsel ve maddi (içerik) unsurları bulunmaktadır. Her iki unsur da devlet iktidarının bireylerin hak ve özgürlükleri lehine sınırlanmasının araçlarıdır. Biçimsel unsurlar,

i) devlet iktidarının sınırlarını belirleyen ve insan hak ve özgürlüklerini güvence altına alan bir üstün yasa, anayasa;

ii) devlet iktidarının farklı organlar arasında paylaştırılmasını öngören kuvvetler ayrılığı ilkesi;

iii) devletin bütün faaliyetlerinin hukuka uygun olması yani hukuki güvenlik ilkesi

iv) devletin bütün faaliyetlerinin yargısal denetime tabi olmasıdır.

Hukuk devletinin maddi unsuru ise özgürlük ve insan onuru yani insan hak ve özgürlükleridir. Doğru cevap E'dir.

Hukuk devleti ile kast edilen sadece yasalara uygun davranan devlet demek değildir. Bir devletin hukuk devleti olabilmesi, onun insan hak ve özgürlüklerini esas almasıyla ve hukuk aracılığıyla korumasıyla mümkündür. Doğru cevap A'dır.

BM için hukuk devleti, bütün insanların ve devlet de dahil olmak üzere kamu ve özel sektör kurumlarının kamuya duyurulmuş, eşitlik ilkesine göre uygulanan, bağımsız denetim organlarının denetiminden geçen ve uluslararası insan hakları normlarına ve standartlara olan yasalarla hesap verebilir hale geldiği bir yönetim ilkesi anlamına gelir. Bu ilke aynı zamanda hukukun üstünlüğü, hesap verebilirlik, hukukun uygulanmasında hakkaniyet, güçler ayrılığı, karar alma süreçlerine katılım, hukuki belirlilik, keyfilikten kaçınma ve usule dair ve yasal şeffaflık ilkelerine uygunluk için tedbirler alınmasını da gerektirir. Doğru cevap D'dir.