ADALET MESLEK ETİĞİ - Deneme Sınavı - 9

Buraya kadar anlatılanlardan hareketle mesleği şöyle tanımlayabiliriz: “İnsanlara yararlı mal ve hizmetler üretmek ve bunun karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenen ve etik değerleri kapsayan etkinlikler bütünüdür.” (Aydın, 2016, s. 2)

Toplumsal yapının değişimine paralel şekilde meslek kavramı da değişir. Bu değişimde o toplumdaki işbölümünün niteliği belirleyicidir. Modern toplumlar için bu değişim, meslekler açısından çok büyük oranda bir çeşitlenme ve buna bağlı gerçekleşen uzmanlaşma (profesyonelleşme) yönünde olmuştur. Meslekler hem sayıca artmış hem de nitelikçe farklılaşmıştır. Bu nicel ve nitel değişimin temelinde sanayileşme ve teknolojik ilerleme yer alır.

Bir Ahlâki Kontrol Sistemi Olarak Meslek
Her ne kadar meslek etiği diye bir kavramın kullanılması yakın zamanlara kadar söz konusu değilse de meslek ile ahlâk arasındaki ilişkinin doğası üzerine düşünme çok daha eskilere uzanır. Modern düşünce tarihinde bu konu üzerinde belki de en fazla duran isimlerden biri ünlü Fransız sosyolog Émile Durkheim’dır. Özellikle Meslek Ahlâkı isimli kitabı, modern toplumlarda mesleklerin görmesi gereken işlevleri izah eden, meslek ile ahlâk arasında kopmaz bir bağ olduğunu gözler önüne seren en önemli eserlerden biridir.

Loncalar hem mesleki hem ahlâki kurumlardır; ayrıca dini özellikleri de vardır. Mensupları, tıpkı bir ailenin üyeleri gibidir. Amaç salt kâr elde etmek değildir; çalışmak bir ödevdir. Nitekim Türkçe meslek kelimesinin etimolojik kökenine baktığımızda lonca sisteminin meslek anlayışı daha iyi anlaşılır. Meslek kelimesi Arapça “sulûk”tan gelir ve “yola veya bir yer girmek” demektir. Nitekim mesleğin bildiğimiz anlamının yan sıra “tutulan, benimsenen, tâbi olunan yol, tarik” anlamı da vardır. Bu da lonca mensuplarının, mesleklerini sadece ekonomik bir etkinlik olarak görmedikleri anlamına gelir. Meslek, dini ve ahlâki bir amaç etrafında bir araya gelen bir tür kardeşlik örgütü kabul edilmektedir.

Her bir meslek türünün kendine özgü ahlâki davranış kodları olsa da bu farklı kodların belli başlı şu değerlerden oluştuğu görülmektedir:
insanlar arası ilişkilerde görülen tutum,
davranış ve karar süreçlerini yönlendiren
ilke ve değerler,
töre, gelenek, görenek ve yerleşik alışkanlıklar,
insanlığın, tarihi süreçte yaşam pratiğinden
çıkardığı, insana has, evrensel boyutta kabul
gören değerler,
bilime, bilgiye ve teknolojiye dayalı değerler.

Meslek ahlâkı, herhangi bir meslek mensubuna birtakım ahlâki alışkanlıklar kazandırır. Bu alışkanlıklara örnek olarak şunlar gösterilebilir: iş ortamında saygınlık kazanma, iş ortamındaki güvenirlik, iş dünyasında iyi bir imaja sahip olma, meslek hayatında karşılaşılacak problemlerin çözümünde kolaylık görme, ahlâki değerlerle kalite yönetimi, stratejik planlama gibi alanların yönetilmesine de yardımcı olma, ahlâki değerlerle kurumların sosyal sorumluluklarını düzenli bir şekilde yerine getirmesini sağlama, ahlâki değerlerle haksız rekabetin engellenmesini sağlama, iş ortamında kabul görme

Bazı çevre etikçileri şimdiki kuşakların gelecek kuşaklara karşı yükümlülüklerinin neler olduğunu gösteren pratik etik kodları bile hazırlamıştır. Bu tür kodlardan birinde şu normlar yer almaktadır:
• İnsanın ve gelişmiş hayvanların türsel varlığının tehlikeye atılmaması, bütün bir canlılar âleminin bir bütün olarak birarada yaşamasını sağlama

Bugün genellikle kabul edildiği üzere tıp etiğinin belli başlı sorunları arasında şu başlıklar yer alır:
• kürtaj
• ötanazi
• bitkisel yaşam
• genetik müdahale
• insan üzerinde deney
• insan klonlama
• dürtülerin kontrol edilmesi amacıyla beyin operasyonları gerçekleştirme
• organ nakli
• bilgilendirme yükümlülüğü
• hastanın özgür iradesini kısıtlama

Barış hakkı ve barış etiği gibi kavramların önem kazanmasının sebebi kuşkusuz, nükleer silahların varlığı ve tüm insanlığı tehdit eden bir nükleer savaş ihtimalinden hâlâ bahsediliyor oluşudur. Pek çok düşünür, bilim insanı, aktivist söz konusu tehditin ciddiliğine ve geri dönüşü mümkün olmayan sonuçlar doğurabilecek riskler taşıdığına dikkat çekmektedir.

Meslek ile en çok karıştırılan kavramların başında iş ve çalışma gelir. Bu sebeple öncelikle bu üçü arasındaki farkları görmekte fayda var. Diğer ikisine göre daha kapsamlı olan çalışma, kısaca “insanın fiziksel çevresini değiştirmek için gerçekleştirdiği amaçlı bir çaba” şeklinde tanımlanabilir.

Ücret karşılığı gerçekleştirilen çalışma, ödemeli bir pozisyon ya da istihdam iş olarak adlandırılır.

Ücret karşılığı gerçekleştirilen çalışma, ödemeli bir pozisyon ya da istihdam iş olarak adlandırılır.

İnsanlara yararlı mal ve hizmetler üretmek ve bunun karşılığında para kazanmak için yapılan, belli bir eğitimle kazanılan sistemli bilgi ve becerilere dayalı, kuralları toplumca belirlenen ve etik değerleri kapsayan etkinlikler bütünü meslek olarak tanımlanır.

Sanayileşme, teknolojik ilerleme, şehirleşme ve bunların sonucunda toplum yaşamının giderek daha karmaşıklaşması, meslek ile bilgi ve dolayısıyla eğitim arasında zorunlu bir bağın kurulmasını gerektirmiştir.

Uzun vâdeli düşünmeye, kalıcılığa, sürekliliğe imkân yoktur. Bu durum, mesleklerin de mevcut dönüşüme uygun hâle getirilmesini şart koşmaktadır. Nitekim bugünün iş yaşamında esneklik genel kural kabul edilmektedir.

Meslekler araştırma ve deneylerle geliştirilerek zamanla kendine özgü tekniklere sahip olurlar. Bu nedenle gelişim ve değişim olmadığını söyleyen şık yanlıştır.

Modern düşünce tarihinde bu konu üzerinde belki de en fazla duran isimlerden biri ünlü Fransız sosyolog Émile Durkheim’dır. Özellikle Meslek Ahlâkı isimli kitabı, modern toplumlarda mesleklerin görmesi gereken işlevleri izah eden, meslek ile ahlâk arasında kopmaz bir bağ olduğunu gözler önüne seren en önemli eserlerden biridir.

Modern düşünce tarihinde bu konu (meslek etiği) üzerinde en fazla duran isimlerden biri ünlü Fransız sosyolog Émile Durkheim’dır.

Durkheim’ın ekonomik yaşamı düzeltmede çare beklediği kurum, geleneksel toplumların hemen hemen hepsinde görülen lonca teşkilatıdır.

Lonca: Teşkilatlanmış esnafın birliğiyle ilgili çeşitli fonksiyonların icra edildiği özel yerin adı olup teşkilatlanmış esnaf gruplarını ifade eden bir anlam da kazanmıştır.