ADALET MESLEK ETİĞİ - Deneme Sınavı - 6

Etiğin ontolojik ve epistemolojik sorunlarıyla uğraşan kısmına felsefi etik ismi verilmektedir.

Meslek ahlâkı, herhangi bir meslek mensubuna birtakım ahlâki alışkanlıklar kazandırır. Bu alışkanlıklara örnek olarak şunlar gösterilebilir:
iş ortamında saygınlık kazanma,
iş ortamındaki güvenirlik,
iş dünyasında iyi bir imaja sahip olma,
meslek hayatında karşılaşılacak problemlerin çözümünde kolaylık görme, ahlâki değerlerle kalite yönetimi, stratejik
planlama gibi alanların yönetilmesine de yardımcı olma,
ahlâki değerlerle kurumların sosyal sorumluluklarını düzenli bir şekilde yerine getirmesini sağlama,

Meslek etiği ve pratik etik alanındaki çalışmaların ele aldığı konular arasında küresel ısınma, çevre kirliliği, biyoetik sorunlar, kürtaj, ötenazi, ırkçılık başta olmak üzere her türlü ayrımcılık, dünya genelinde yaşanan eşitsizlik vb. sorunlar yer alır.

İş etiğinin konusu, işletmelerin mal ve hizmet üretirken gerek örgüt gerekse kişi düzeyinde uyması gereken davranış standartlarıdır.

Barış etiği aslında, temel ilkesi adalet olan bir siyasal etiktir. Dünya üzerinde yaşayan tüm bir insanlığın barış içerisinde yaşamasını mümkün kılacak evrensel geçerliliği olan dayanışmacı bir adalet anlayışının hayata geçirilmesini amaçlayan bu tür bir siyasal etiğe duyulan ihtiyaçtan kaynaklanır

Çalışma, insanın sadece kendisi için değil başkaları için de değerli olan mal ve hizmetleri üretme gayretinin bir dışavurumudur.

İnsan hakları dendiğinde akla gelen hak ve özgürlüklerden pek çoğu başka kavramlarla hukuk düzeninde yerini almıştır.
Bunlardan kavramlardan bazıları temel haklar, kişi özgürlükleri, kamu özgürlükleri, yurttaş haklarıdır. Dikkat edilirse bu kavramların hepsi de sınırlı bir içeriğe göndermede bulunur. İnsan hakları kavramı
ise doğrudan hakların ve özgürlüklerin hem sahiplerini hem de muhataplarını ifade eder. İnsan hakları kavramı, yürürlükteki hukuk tarafından tanınmış olsun olmasın, ayrım gözetmeksizin tüm insanların
sahip olması gerekli sayılan bütün hak ve özgürlükleri ifade eder, pozitif hukukun dışında ve üstünde bir anlam taşır. Yalnız “olan”ı değil, olması gerekeni de içine alır. Öyle ki kamu otoritelerince reddedilen bazı hak kategorileri bile “insan hakları” kavramının çerçevesinden sürülüp çıkartılmış sayılmazlar. Böylece belirli bir siyasal coğrafya ve tarihsel dönemdeki bir rejim veya otorite reddetse ya da tanımazlıktan gelse bile, insan hakları kavramı bunlara aşkınlığını, yani zamanı ve kültürel mekanı aşan evrenselliğini korumuş olur.

Kant’a göre her insan saygıyı hak eder. “Kendi kendimizin sahibi olduğumuz için değil rasyonel varlıklar olduğumuz için akıl sahibi olduğumuz aynı zamanda özerk varlıklar  olduğumuz özgürce seçebildiğimiz ve eyleyebildiğimiz için saygıyı hak ederiz.” Özerklik insanlarla şeyler arasındaki farkı belirler; saygı insanların özelde kim olduklarından bağımsız insanlara borçlu olduğumuz ödevdir. Kantçı saygı sevgiden, dayanışmadan, sempatiden ve ortak duygudan farklıdır. Çünkü bunlar diğer insanların özelde kim oldukları ile ilgilidir. Tanıdıklarımızı severiz, dostlarımızla dayanışma içindeyizdir.
Kantçı anlamda saygı ise hepimizde olan rasyonel kapasiteye ve insanlığa gösterilen saygıdır.

İnsan haklarını diğer haklardan üstün kılan da bu ahlakiliğidir. Çünkü koruduğu değer, insandır. İnsan haklarının reddedilmesi, insanın insan olma niteliğinin ve kapasitesinin reddedilmesi anlamına gelir. Bu da insan onuru ve insan onuruna yakışır hayat kavramları ile ilişkilidir. Kavramın temeli ahlakilik olduğu için, insan hakları; insanların onurlu bir hayat sürdürebilmeleri için sahip olmaları ve korunması gereken haklarını ifade eder. Bir kere insan haklarının değeri kabul edildiğinde buradan ulaşılacak sonuç insan haklarının evrensel olduğudur. Gerçekten de insan hakları bütün insanlar içindir.

1215’te feodal beylerin İng. Kralı Yurtsuz John’a kabul ettirdikleri Magna Carta Libertatum’dur. (Büyük Özgürlük Fermanı) Magna Carta aslında halka belirli özgürlük tanıyan bir belge olmaktan çok, kralın otoritesini belli ölçüde sınırlandıran ve feodal beylerin bazı haklarını güvence altına alan bir Feodal Berat’tır. Magna Carta esasında soylulara ayrıcalık tanıyan bir berattır ancak keyfi tutuklamanın önlenmesi, seyahat özgürlüğü gibi hakları içermektedir. Tarihsel önemi belgesel öneminden büyüktür. Manga Carta ve benzeri diğer beratlar, belli sınıflara ayrıcalık tanısa da merkezi iktidarın sınırlandırılması yönünde tarihsel duraklardır.

Üçüncü kuşak haklar II. Dünya Savaşından sonra talep edilmeye başlanmış ve içerikleri hala tartışılmaktadır. Bu haklara dayanışma hakları da denir.

İnsanlar arasında ki eşitlik fikri ise Stoacılar tarafından öne çıkartılmıştır. Stoacılar daha sonra Aydınlanma döneminde çok önem kazanacak akla vurgu yaparak, insanların eşit olduklarını çünkü akla sahip olduklarını söylemiştir.  Stoacıların görüşleri Cicero aracılığıyla Roma’ya taşınmış ve doğal hukuk tartışması uzun yıllar hem hukukçuları hem de yöneticileri meşgul etmiştir. Öyle ki Stoacılar, imparatorun her şeyi yapmaya hakkının olmadığını, yapılan yasaların doğal hukuka aykırı olamayacağını ve dolayısıyla imparatorun yetkilerinin sınırının doğal hukuk olduğunu savunmuştur.

Toplum sözleşmesi denilen ve İspanya’da ortaya atılıp daha sonra Locke, Hobbes ve Rousseau gibi düşünürlerce ayrıntılı biçimde savunulan bu kuramda devlet, onu kuran insanların birlikte yaptıkları bir sözleşmenin ürünüdür. Devletin kurulma sebebi insanların can ve mal güvenliğinin sağlanmasıdır. Bu haklar zaten insanın hakkıdır. Bireylerin can ve mal güvenliğini sağlayamayan devlete itaat yükümü de yoktur. Elbette düşünürlerin farklılaştığı hususlar vardır ancak toplum sözleşmesi kuramının önemi, insanın devletten önce sahip olduğu hakları belirlemesidir; hayat, hürriyet, mülkiyet. Toplum sözleşmesi kuramı Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi ile Amerika kıtasındaki anayasacılık faaliyetlerini etkilemiştir.

Klasik hakların en önemli özelliği, kişiye devletin  dokunamayacağı ve müdahale edemeyeceği özel bir alan yaratmasıdır. Devlete olumsuz bir yükümlülük; özel alana girmeme, karışmama yükümlülüğü yükleyen bu haklara Jellinek “negatif statü hakları” demektedir. Jellinek, siyasi katılıma dair hakları, oy hakkı, siyasi parti kurma, partilere üye olma gibi haklara “aktif statü hakları” demektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası birinci ve ikinci kuşak hakları “Temel Haklar ve Ödevler” başlığı altında doğrudan, üçüncü kuşak hakları da dolaylı olarak düzenlemiştir.

Bir insan hakkına sahip olmak için, insan olarak doğmuş olmak yeterlidir. Kişinin iyi olması, kötü olması, yurttaş olması, yabancı olması, suçlu olması, dürüst olması gibi kimi sıfatları önem taşımadığı gibi, cinsiyeti, cinsel yönelimi, dini inancı, siyasi görüşü, ekonomik durumu yahut engelli olup olmaması gibi özellikleri de önem taşımaz.

İnsan haklarının tanımından çıkarılabilecek diğer bir sonuç ise insan haklarının ayrım gözetmeksizin
tüm insanların hakkı olduğudur. Burada vurgulanan eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağıdır.

Ayrımcılık yasağı, insanların cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasi veya başka görüş, ulusal veya toplumsal köken, bir ulusal azınlığa mensup olma, mülkiyet, doğum veya diğer statüler gibi herhangi bir temelde ayrımcılığa maruz kalmaksızın insan haklarına sahip olmalarının ve insan haklarından yararlanmalarının güvencesini oluşturur.

İnsanlar arasında ki eşitlik fikri ise Stoacılar tarafından öne çıkartılmıştır. Stoacılar daha sonra Aydınlanma döneminde çok önem kazanacak akla vurgu yaparak, insanların eşit olduklarını çünkü akla sahip olduklarını söylemiştir.

Stoacıların görüşleri Cicero aracılığıyla Roma’ya taşınmış ve doğal hukuk tartışması uzun yıllar hem hukukçuları hem de yöneticileri meşgul etmiştir.