ADALET MESLEK ETİĞİ - Deneme Sınavı - 19

Liberal siyaset teorisinin karakteristik özelliği, ortak iyiyi kendisine amaç edinen siyasi bir topluluğu kurmaya çalışan her türlü projeyi reddetmesidir. Bu anlamda liberal siyaset teorisi ahlaki çoğulculuğu kabul eder. Günümüzde pek çok liberal siyaset düşünürü açıkça bu düşünceyi savunur veinsanın amacını belirleyecek nesnel ahlak düzeninin varlığını reddeder. Onlara göre liberal düşünce, temel ahlâk sorunları karşısında nötr olmalıdır. Dolayısıyla liberal siyaset teorisi iyi hayat veya insanın doğası hakkında herkesçe kabul edilmiş birtakım doğruların olduğu düşüncesi üzerine kurulu bir siyaset kavramını kabul etmez. Onun asıl ilgilendiği kurallar ve ilkelerdir. Doğru cevap A'dır.

Mill'e göre adalet duygusundan bahsedebilmek için iki şartın varlığı gereklidir: Birincisi, belirli bir zararın meydana getirilmesi ve kendisine zarar verilen birisinin var olduğuna dair bir bilgiye sahip olunması, ikincisi, belirli bir zararı meydana getiren kişinin cezalandırılması isteği. Bu son istek ise iki duygudan ortaya çıkar: nefsi müdafaa ve sempati. Doğru cevap B'dir.

Rawls'a göre birincil değerler, her akıl sahibi insanın, kendi hayat görüşü ne olursa olsun sahiplenmek isteyeceği değerlerdir. Bunlar, hak ve özgürlükler, iktidar ve fırsatlar, gelir ve zenginlik, öz-saygıdır. Adalet ilkeleri işte bu değerlerin bölüşümüyle ilgilenir. Doğru cevap C'dir.

Nozick, bir doğa durumu tasarımıyla teorisine başlar. Buna göre, doğa durumunda herkes özgürdür; malvarlıklarını istediği gibi kullanabilir fakat yine de bir doğa yasası vardır ve bu yasa; kişiye, diğerinin özgürlüğünü ve malvarlığını ihlâl edecek herhangi bir eylemde bulunmayı yasaklar. Eğer böyle bir eylemde bulunulursa zarara uğrayan taraf kendi haklarını kendisi koruyacaktır; diğer bir deyişle bu kişi, hem polis hem yargıçtır. Böyle bir durum karışıklığa neden olacağından bir devlet ihtiyacı ortaya çıkar. Kişiler bu karışıklık ortamından çıkmak ve karşılıklı çıkarlarını korumak için devleti kurarlar. Aslında Nozick’in amacı, bireyin sahip olduğu temel hakları ihlâl etmeyen bir devlet teorisi geliştirmektir. Doğru cevap D'dir.

Ünlü Alman felsefecisi Axel Honneth’in tanınma olarak adalet yaklaşımı, hak merkezli adalet anlayışının eleştirisi üzerine kuruludur. Adalet kavramını, toplumsal yaşamda birbirinden farklı, hatta birbiriyle çatışan taleplere sahip bireylerin, bu taleplerini rahatça dile getirebilmelerini mümkün kılacak bir karşılıklı tanıma eylemi ile izah eden bu teori, söz konusu bu tanıma eyleminin ahlâki ve siyasi koşullarını gösteren birtakım ilkeleri tespit etmeyi amaçlar. Doğru cevap E'dir.

Tarih boyunca çoğunlukla olumsuz bir çağrışımı olan, genelde köleler gibi toplumun alt sınıflarına özgü bir etkinlik kabul edilen çalışma, özellikle Sanayi Devrimi sonrasında tam tersine olumlu bir anlamda kullanılır olmuştur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Gündelik dilde en çok iş ile meslek karıştırılmaktadır. Zira bir kişi meslek sahibi olabilir fakat bu, her durumda işi olduğu veya fiilen bir işte çalıştığı anlamına gelmez. Keza her iş, aynı zamanda bir meslek olmayabilir; iş sahibi herkesin mutlaka bir mesleğinin de olduğu söylenemez. Doğru cevap B seçeneğidir.

Meslek kişinin salt kendi doyumu için değil aynı zamanda başkalarının yararı için de yapılan bir uğraştır: Örneğin bir doktor mesleğini sadece hizmetinin karşılığında aldığı para için değil, insanlara sağlıklarını kazandırmak için de yapar. Bir öğretmen okuma yazma öğrettiği öğrencilerin yaşamlarını yönetme becerilerinden mutluluk duyar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Uzmanlaşma, birbirinden çok farklı mesleklerin ortaya çıkması, hatta belirli bir meslek içerisinde alt dalların oluşması, mesleklerin yeni yöntemlerle icra edilmesi anlamına gelir. Bu da formel bir meslek eğitimine ihtiyaç doğurur. Diğer bir ifadeyle meslekler artık önemli ölçüde diplomalıdır. Diplomalılık, uzmanlaşmanın temelini oluşturan nesnel ve evrensel standartların göstergesidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Geleneksel ahlaki kontrol mekanizmalarının devreden çıkmasının bir sonucu olarak modern toplumlarda bir ahlaki boşluk oluşmuştur. Fakat ahlâksız bir toplum mümkün değildir. Durkheim, bu boşluğu dolduracak başka bir mekanizma arar ve bu mekanizmayı meslek örgütlerinde bulur. Doğru cevap E seçeneğidir.

Durkheim’ın ekonomik yaşamı düzeltmede çare beklediği kurum, geleneksel toplumların hemen hemen hepsinde görülen lonca teşkilatıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Meslek ahlâkı, yer ve zamana göreli, belirli bir meslekle sınırlı birtakım ahlâki davranış standartlarını ifade ederken; meslek etiği, her toplumda ve hemen hemen bütün meslekler için geçerli evrensel ahlâki normlara işaret eder. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bugün etik literatüründe pratik etik, diğer bir ifadeyle uygulamalı etik, zaman zaman meslek etiği ile aynı anlamda kullanılmakta veya en azından bu ikisi aynı bağlamda ele alınmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

İş etiğinin konusu, işletmelerin mal ve hizmet üretirken gerek örgüt gerekse kişi düzeyinde uyması gereken davranış standartlarıdır. Bu anlamda iş etiği, iş yaşamını düzenleyen yasaların toplumsal sorumluluk ilkesine uygun bir şekilde nasıl uygulanacağı, paydaşlarla ilişkilerde hangi normların geçerli olacağı, insanlarda işletmeye karşı güven duygusunun nasıl yaratılacağı vb. sorunlara odaklanır. İşçi ve emekçilerin hakkettiği ücreti ve muameleyi görmesini sağlayacak koşulları oluşturmayı hedefler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bilim etikçileri, bilim insanının iki tür sorumluluğu olduğunu kabul eder: iç sorumluluk ve dış sorumluluk. İç sorumluluk, bilimle uğraşan kişinin, uğraş alanının konusunu oluşturan araştırma ve çalışmalarda elde edilen bulguların gerçeği yansıtmasını sağlaması, o alana yönelik evrensel kabul görmüş uluslararası standartlara uygun yol ve yöntemler kullanması gerektiği anlamına gelir.Bilim insanının iç sorumluluğunun kapsamına, üzerinde çalışılan verilerin maniple edilmemesi, bulguların herkes tarafından sınanabilir nitelikte olması, başta ortaya konan varsayımların sürekli deney ve gözleme tabi tutularak doğrulanması veya yanlışlanması girer. Doğru cevap E seçeneğidir.

Adaletle ilgili sorunlu hususlardan biri de; adaletin sık sık birbirine çok yakın iki duyguyla karıştırılmasıdır. Bu duygular merhamet ve intikamdır. Bizler çoğu zaman adaleti tesis ettiğimizi iddia ediyorken aslında birilerinden intikam alıyor olabiliriz. Keza yine adil olduğumuzu düşündüğümüz durumlarda eylemlerimizi adalet değil de merhamet duygusu belirleyebilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Adaletin terim anlamı “insanlar arasında bir tarafa meyletmeden davranmak, herkesin hakkını tanımak, herkese layık olduğu ve hak ettiği şeyi vermek” tir. Çok yalın bir ifadeyle “her şeyi yerli yerine koymak” olarak tanımlanabilecek adaletin zıddı ise “bir şeyi ait olduğu yerden başka bir yere koymak” anlamına gelen “zulüm” dür. Doğru cevap B seçeneğidir.

Adalet, kişilerin temel haklarının korunması talebi ve mevcut koşullarda gereklerinin, sürekli olarak, ülkeler ve dünya düzeyinde gerçekleştirilmesi talebidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Denkleştirici adalet, Aristoteles’in pazar adaleti dediği, eşya ve hizmetlerin değiş tokuşunda geçerli adalettir. Temelinde edim - karşı edim ilişkisinin yer aldığı bu adalet türünün temelinde bir eşitlik düşüncesi vardır. Bu adalete göre hiç kimse verdiğinden daha fazla almamalıdır. Aksi takdirde taraflar arasındaki denge bozulmuş olur. Denkleştirici adalet çoğu zaman alım-satım ilişkilerinde karşımıza çıksa da suç-ceza ilişkisinde de uygulama alanı bulur. Kişi, hangi suçu işlemişse ona uygun bir ceza almalıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Sosyal adalet, bir toplumdaki kaynakların, ürünlerin ve yükümlülüklerin dağıtımını düzenler. Ücretlerin adil olması, iskân, sağlık, eğitim ve refah gibi sosyal konularla ilgilenir. Doğru cevap E seçeneğidir.