ADALET MESLEK ETİĞİ - Deneme Sınavı - 18

Hak ediş ilkesi insanların hak ettikleri şeyi almaları gerektiğini ifade eder. İnsanlar işe koydukları gayret ya da verilen işi yaparken aldıkları risk ya da müşterilerine sağladıkları tatmin ölçüsünde ödüllendirilmelidirler. Doğru cevap A seçeneğidir.

Adalet düşüncesinin ayırdedici özelliğinin hak olduğunu ileriye süren John Stuart Mill, adalet düşüncesine eşlik eden bir duygunun bulunduğunu söyler. Bu duygu tamamen faydadan çıkmamakla birlikte, ona ahlâki niteliğini kazandıran fayda düşüncesidir. Belki adalet ile fayda aynı şey değildir ama birbiriyle sıkı bir ilişki içerisindedir. Bu ilişki de adalet duygusu aracılığıyla kurulur. Doğru cevap B seçeneğidir.

John Rawls, teorisini inşa ederken modern batı siyaset felsefesinde sıklıkla başvurulan bir kavrama dayanır: toplum sözleşmesi. Bu bağlamda toplum sözleşmesi, “sivil toplumun kurumlarına tâbi olan özgür ve rasyonel insanların bu kurumların nasıl olması gerektiğine karar vermek için bir araya geldikleri bir yaratıcı sözleşme” anlamına gelir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Robert Nozick’in amacı, bireyin sahip olduğu temel hakları ihlâl etmeyen bir devlet teorisi geliştirmektir. Nozick, sınırlı bir devlet düşüncesinden yanadır. Böyle bir devletin işlevi, bireyin temel haklarını korumakla sınırlıdır. Dolayısıyla gelir ve zenginliğin yeniden dağıtımını da üstlenmiş her türlü refah devleti düşüncesine karşıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Sosyalizmin en azından uygulamada çöküşünün ardından, son yıllarda, siyaset felsefesinde liberalizmin hâkimiyetine rağmen, sosyalist kavramlara yakın duran yeni bir siyasal akımın ortaya çıktığı görülmektedir. Komüniteryanizm terimi ile isimlendirilen bu çağdaş düşünce akımı, liberalizmin aşırı mülkiyetçi ve bireyci yaklaşımını eleştirmekte, mülkiyet hakkının yanı sıra başka hakların da göz önünde tutulması gerektiğini savunmakta, kendisinin daha özgürleştirici ve katılımcı bir yaklaşıma sahip olduğunu iddia etmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

İnsan hakları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir.
Birinci kuşak haklar;

İkinci kuşak haklar,

Üçüncü kuşak haklar

Birinci kuşak haklar;

İkinci kuşak haklar,

Üçüncü kuşak haklar

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 15. m ile savaş vb olağanüstü durumlarda ilgili devlete sözleşme ile üstlendiği yükümlülüklerden bazılarını askıya alma tanınmıştır. Ancak, yaşama hakkı, işkence ve kölelik yasağı, suç ve cezaların yasallığı ilkeleri hiçbir koşulda sınırlanamamaktadır.

BM’nin 10 Aralık 1948’de kabul ettiği BM İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, insan haklarının uluslararası düzeyde korunmasına yönelik adımların ilki ve en önemlisidir, ancak hukuken bağlayıcılığı yoktur.

İnsan hakları tarihi açısından ortaçağı önemli kılan hususlardan birisi, daha sonra yapılacak olan insan hakları sözleşmelerine esas olan özgürlüklerin kazanılması, en azından talep edilmesi olmuştur. Bunlar içinde en bilineni Magna Carta‘dır. Magna Carta esasında soylulara ayrıcalık tanıyan bir berattır ancak keyfi tutuklamanın önlenmesi, seyahat özgürlüğü gibi hakları içermektedir. Tarihsel önemi belgesel öneminden büyüktür. Manga Carta ve benzeri diğer beratlar, belli sınıflara ayrıcalık tanısa da merkezi iktidarın sınırlandırılması yönünde tarihsel duraklardır.

Adalet kişilerin temel haklarının korunması talebi ve mevcut koşullarda gereklerinin, sürekli olarak, ülkeler ve dünya düzeyinde gerçekleştirilmesi talebidir.

Denkleştirici adalet eşya ve hizmetlerin değiş tokuşunda geçerli adalettir.

Denkleştirici adalet daha çok kişiler arasındaki ilişkilerde geçerlidir ve insanları hiçbir ayrım gözetmeden eşit kabul etme düşüncesine dayanır. Buna karşılık dağıtıcı adalet, kişiler ile kurumlar veya toplum arasında uygulanır; belirli bir toplumda nimet ve külfetlerin nasıl dağıtılacağını belirler. Bu yönüyle dağıtıcı adaletin, kişileri eşit değil de kendine özelliklere sahip varlıklar kabul ettiği söylenebilir. Denkleştirici adalet benzerlikten, daha doğrusu aynılıktan,
dağıtıcı adalet ise farklılıktan hareket eder.

Adalet ilkeleri, ihtiyaç, mütekâbiliyet, hak ediş ve eşitlik ilkesidir.

Liberal siyaset teorisine göre liberalizmin çözmesi gereken temel sorun, siyasi iktidarın, her bireye eşit muamele etmesini sağlayacak ve onlara herhangi bir özel iyi anlayışını zorla kabul ettirmesini engelleyecek kurallar bütününü belirlemektir.

Amerikalı siyaset felsefecisi John Rawls (1921-2002)’un 1971 tarihli A Theory of Justice isimli eseri, XX. yüzyıl siyaset teorisi alanında yazılmış, belki de en etkili eserlerden biridir ve hâlâ bu alanda merkezi bir yer işgal etmektedir.

Adaletle ilgili görüşlerini 1974 tarihli Anarchy, State and Utopia adlı eserinde ortaya koyan Robert
Nozick (1938-2002), Rawls’a oranla liberal düşüncenin iki zıt ucundan birini temsil eder.

Ünlü Alman felsefecisi Axel Honneth’in tanınma olarak adalet yaklaşımı, hak merkezli adalet anlayışının eleştirisi üzerine kuruludur.

Ünlü Alman felsefecisi Axel Honneth’in tanınma olarak adalet yaklaşımı, hak merkezli adalet anlayışının eleştirisi üzerine kuruludur. Alman menşeli Frankfurt Okulu veya bugün daha yaygın bilinen ismiyle Eleştirel Teori’nin günümüzdeki en önemli temsilcisi sayılan Honneth, 1990’ların sonundan itibaren yazmaya başladığı bir dizi kitap ve makalede oldukça etkili bir siyaset ve ahlâk teorisi geliştirmiştir.

Günümüzün en önemli siyaset felsefecilerinden Amerikalı düşünür Michael Sandel, 2009 tarihli Justice:What’s the Right Thing to Do? isimli dünya çapında popüler kitabında gündelik yaşamda karşılaştığımız sorunları, çağdaş adalet teorilerinin temel görüşleri etrafında tartışır.