ADALET MESLEK ETİĞİ - Deneme Sınavı - 16

Geleneksel ahlâki kontrol mekanizmalarının devreden çıkmasının bir sonucu olarak modern toplumlarda bir ahlâki boşluk oluşmuştur. Fakat biraz önce de belirttiğimiz gibi ahlâksız bir toplum mümkün değildir. Durkheim, bu boşluğu dolduracak başka bir mekanizma arar. Bu mekanizmayı ise meslek örgütlerinde bulur. Döneminin ekonomik yaşamında karşılaşılan sorunları ele alırken Durkheim, toplumun kaosa sürüklenmemesi için birtakım düzenlemelere ihtiyaç olduğunu söyler. Bu düzenlemelerin başında toplumsal nitelikli ahlâki birtakım kuralların kabul edilmesi gelir. Toplumun ekonomisini düzeltmek için başvurulması gerektiğini düşündüğü bu kurallar, aslında mevcut meslek örgütlerinin işleyişine yöneliktir.

Lonca, teşkilatlanmış esnafın birliğiyle ilgili çeşitli fonksiyonların icra edildiği özel yerin adı olup teşkilatlanmış esnaf gruplarını ifade eden bir anlam da kazanmıştır.
Kelime İtalyanca loggiadan gelmektedir. Fransızca şekli olan loge Türkçe’de loca olarak geçer ve “hücre yahut oda, özel tahsis edilmiş mekan” anlamına gelir.

Pratik etiğin kurucularından ve bugün hâlâ önde gelen temsilcisi olan Avustralyalı ahlâk felsefecisi Peter Singer’ın ilk kez 1980’de basılan Practical Ethics [Pratik Etik] kitabında pratik etiğin, etiğin pratik sorunlara uygulanması olduğunu belirtir.

Gün geçmiyor ki yeni bir meslek türü ortaya çıkmasın. Yeni meslekler ortaya çıktıkça meslek yaşamında hem nicel hem de nitel değişimler oluyor; meslekler gittikçe daha teknikleşiyor ve karmaşıklaşıyor. İçinde yaşadığımız dönem, artık “uzmanlaşma” veya “uzmanlık” çağı olarak isimlendiriliyor. Her işin bir uzmanı var. Bugün bir kişinin diplomasız iş bulması neredeyse imkânsız. Hatta diploma bile yeterli olmayabiliyor. Nitekim sık sık diplomalı işsizlerden bahsediliyor.

Bütün bu olup bitenlerin yanısıra gündelik konuşmalarımızda “meslek ahlâkı” ve “meslek etiği” terimleri daha sık geçiyor. Pek çok meslek grubu, kendine özgü ahlâki davranış standartları, etik kodlar oluşturuyor ve ilân ediyor.

Diğer ikisine göre daha kapsamlı olan çalışma,kısaca “insanın fiziksel çevresini değiştirmek için gerçekleştirdiği amaçlı bir çaba” şeklinde tanımlanabilir. Bu tanımdan hareketle çalışmanın fiziksel ve zihinsel bir etkinlik olduğunu söyleyebiliriz. Zira çalışma aracılığıyla insan çevresindeki nesneleri dönüştürür, onlara kendi bireysel veya toplumsal amaçları doğrulusunda yeni şekiller verir.

Tarih boyunca çoğunlukla olumsuz bir çağrışımı olan, genelde köleler gibi toplumun alt sınıflarına özgü bir etkinlik kabul edilen çalışma, özellikle Sanayi Devrimi sonrasında tam tersine olumlu bir anlamda kullanılır olmuştur. Bu yeni anlamıyla çalışma, bireylerin olağan yaşamlarını  sürdürebilmeleri için gerekli mal ve eşyayı satın alma aracı olmanın yanı sıra, kişisel bir değer olarak da görülür. Çalışmak suretiyle insan, kişisel potansiyelini hayata geçirme imkânı bulur. Üstelik çalışma, insanın sadece kendisi için değil başkaları için de değerli olan mal ve hizmetleri üretme gayretinin bir dışavurumudur. Bireye toplumda itibar kazandıran, toplumsal işbölümündeki yerini gösteren çalışmanın, bu açıdan bakıldığında fiziksel ve zihinsel birtakım beceriler gerektirdiği açıktır.

İş, kısaca ücret karşılığı gerçekleştirilen çalışmadır. Örneğin Amerikan İngilizcesi’nde ancak XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kullanılmaya başlanan iş teriminin, “bir ücret için yapılan çalışma, ödemeli bir pozisyon ya da istihdam”  şeklinde  tanımlandığını görüyoruz. Daha çok ekonomik bir bakış açısının ürünü bu tanımın dışında işi, psikolojik ve sosyolojik yönleri itibariyle ele alan yaklaşımlar da vardır.  Psikolojik açıdan iş, “bireye toplumda kabul edilmiş bir yer, statü ve kendine saygı gibi birtakım katkılar sağlayan bir olgu” olarak tanımlanır. Bu şekilde tanımlandığında yukarıda incelediğimiz çalışmadan pek de farkı kalmaz. Sosyolojik anlamda iş, “belirli bir ortamda bulunan teknik ve sosyal eylemler topluluğudur”. Burada işin, doğal ve toplumsal çevreyi dönüştürme özelliği vurgulanmaktadır. Fakat bu durumda iş ile iş olmayan arasındaki fark silikleşir. Zira doğal ve toplumsal çevreyi dönüştürme gücünü haiz, fakat bizim burada kabul ettiğimiz anlamda iş sayılamayacak bir çok insani etkinlik vardır.

Toplumsal yapının değişimine paralel şekilde meslek kavramı da değişir. Bu değişimde o toplumdaki işbölümünün niteliği belirleyicidir. Modern toplumlar için bu değişim, meslekler açısından çok büyük oranda bir çeşitlenme ve buna bağlı gerçekleşen uzmanlaşma (profesyonelleşme) yönünde olmuştur. Meslekler hem sayıca artmış hem de nitelikçe farklılaşmıştır. Bu nicel ve nitel değişimin temelinde sanayileşme ve teknolojik ilerleme yer alır.

Kapitalizmin gelişmesiyle birlikte mesleklerde de bir farklılaşma ve çeşitlenme olmuş, çok farklı meslek türleri ortaya çıkmıştır. Farklılık ve çeşitlilik, geleneksel meslek anlayışını köklü bir değişime uğratmıştır. Sanayileşme, teknolojik ilerleme, şehirleşme ve bunların sonucunda toplum yaşamının giderek daha karmaşıklaşması, meslek ile bilgi ve
dolayısıyla eğitim arasında zorunlu bir bağın kurulmasını gerektirmiştir

Geç moderniteyi yaşayan günümüzün sanayi sonrası toplumlarında ise bu değişim zirveye ulaşmış, meslek yaşamında doğurduğu sonuçlar daha da perçinlenmiştir. Yaşamın hemen hemen her alanında hızlı bir dönüşüm yaşanmaktadır. “Hız”, içinde yaşadığımız toplumların belki en belirgin vasfıdır. Uzun vâdeli düşünmeye, kalıcılığa, sürekliliğe imkân yoktur. Bu durum, mesleklerin de mevcut dönüşüme uygun hâle getirilmesini şart koşmaktadır. Nitekim bugünün iş yaşamında esneklik genel kural kabul edilmektedir. Neredeyse bütün meslekler esneklik düşüncesini benimsemiştir.

Durkheim’a göre ahlâki kontrol insan yaşamı için vazgeçilmezdir. Sadece insanın bireysel yaşamını sürdürebilmesi için değil, toplumun devamı için de birtakım ahlâki ilkeler, kurallar gerekir. Geleneksel toplumlarda bu ilke veya kurallar büyük ölçüde dinden kaynaklanır. Keza aile de kişinin ahlâki ilke veya kuralları öğrendiği kaynaklar arasındadır. Fakat toplumların genişlemesi, nüfusun artışı, insanlar arası ilişkilerin karmaşıklaşması, işbölümünün ortaya çıkması, geleneksel ahlâki kaynakları işlevsizleştirmiştir.

Sosyal ve ekonomik haklar da denilen ikinci kuşak haklar; ağır hayat şartları, yoksulluk ve insani olmayan çalışma koşulları nedeniyle insanların çoğunluğunun birinci kuşak haklardan yararlanamamaları sonucu talep edilmeye başlanmıştır.Bunlar;  Çalışma hakkı , Sendika kurma hakkı , Grev ve toplu sözleşme yapma hakkı , Dinlenme hakkı , Sosyal güvenlik hakkı , Parasız eğitim hakkı , Sağlık hakkı , Konut hakkı , Beslenme hakkı , Korunmaya muhtaç kişilerin korunması hakkı olarak sıralanabilir. 

Birinci Kuşak Haklar (Klasik Haklar) , Yaşam hakkı ve kişi dokunulmazlığı , Kişi özgürlüğü ve güvenliği , Düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğü , İnanç ve ibadet özgürlüğü , Konut dokunulmazlığı , Mülkiyet hakkı , Eşitlik hakkı , Seçme ve seçilme hakkı , Kamu hizmetlerine girme hakkı , Tarafsız bir yargıç önünde yargılanma hakkı, başka bir deyimle adil yargılanma hakkı  olarak sıralanabilir.

Üçüncü Kuşak Haklar (Dayanışma Hakları) , Çevre hakkı , İnsanlığın ortak malvarlığına saygı hakkı , Gelişme hakkı , Barış hakkı olarak sıralanabilir.

Üçüncü Kuşak Haklar (Dayanışma Hakları) , Çevre hakkı , İnsanlığın ortak malvarlığına saygı hakkı , Gelişme hakkı , Barış hakkı olarak sıralanabilir.

Birinci Kuşak Haklar (Klasik Haklar) , Yaşam hakkı ve kişi dokunulmazlığı , Kişi özgürlüğü ve güvenliği , Düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğü , İnanç ve ibadet özgürlüğü , Konut dokunulmazlığı , Mülkiyet hakkı , Eşitlik hakkı , Seçme ve seçilme hakkı , Kamu hizmetlerine girme hakkı , Tarafsız bir yargıç önünde yargılanma hakkı, başka bir deyimle adil yargılanma hakkı olarak sıralanabilir. 

Sosyal ve ekonomik haklar da denilen ikinci kuşak haklar; ağır hayat şartları, yoksulluk ve insani olmayan çalışma koşulları nedeniyle insanların çoğunluğunun birinci kuşak haklardan yararlanamamaları sonucu talep edilmeye başlanmıştır.İkinci kuşak haklar; Çalışma hakkı , Sendika kurma hakkı , Grev ve toplu sözleşme yapma hakkı , Dinlenme hakkı , Sosyal güvenlik hakkı , Parasız eğitim hakkı , Sağlık hakkı , Konut hakkı , Beslenme hakkı , Korunmaya muhtaç kişilerin korunması hakkı olarak sıralanabilir.

Birinci Kuşak Haklar (Klasik Haklar) , Yaşam hakkı ve kişi dokunulmazlığı , Kişi özgürlüğü ve güvenliği , Düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğü , İnanç ve ibadet özgürlüğü , Konut dokunulmazlığı , Mülkiyet hakkı , Eşitlik hakkı , Seçme ve seçilme hakkı , Kamu hizmetlerine girme hakkı , Tarafsız bir yargıç önünde yargılanma hakkı, başka bir deyimle adil yargılanma hakkı  olarak sıralanabilir.

Sosyal ve ekonomik haklar da denilen ikinci kuşak haklar; ağır hayat şartları, yoksulluk ve insani olmayan çalışma koşulları nedeniyle insanların çoğunluğunun birinci kuşak haklardan yararlanamamaları sonucu talep edilmeye başlanmıştır.İkinci kuşak haklar; Çalışma hakkı , Sendika kurma hakkı , Grev ve toplu sözleşme yapma hakkı , Dinlenme hakkı , Sosyal güvenlik hakkı , Parasız eğitim hakkı , Sağlık hakkı , Konut hakkı , Beslenme hakkı , Korunmaya muhtaç kişilerin korunması hakkı olarak sıralanabilir.

Üçüncü Kuşak Haklar (Dayanışma Hakları) , Çevre hakkı , İnsanlığın ortak malvarlığına saygı hakkı , Gelişme hakkı , Barış hakkı olarak sıralanabilir

Birinci Kuşak Haklar (Klasik Haklar) , Yaşam hakkı ve kişi dokunulmazlığı , Kişi özgürlüğü ve güvenliği , Düşünce ve düşünceyi açıklama özgürlüğü , İnanç ve ibadet özgürlüğü , Konut dokunulmazlığı , Mülkiyet hakkı , Eşitlik hakkı , Seçme ve seçilme hakkı , Kamu hizmetlerine girme hakkı , Tarafsız bir yargıç önünde yargılanma hakkı, başka bir deyimle adil yargılanma hakkı  olarak sıralanabilir.

İlk belge 1215’te feodal beylerin İng. Kralı Yurtsuz John’a kabul ettirdikleri Magna Carta
Libertatum’dur. ( Büyük Özgürlük Fermanı) Magna Carta aslında halka belirli özgürlük tanıyan bir belge olmaktan çok, kralın otoritesini belli ölçüde sınırlandıran ve feodal beylerin bazı haklarını güvence altına alan bir Feodal Berat’tır.

BM’nin 10 Aralık 1948’de kabul ettiği BM İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, insan haklarının uluslararası düzeyde korunmasına yönelik adımların ilki ve en önemlisidir.

BM’nin 10 Aralık 1948’de kabul ettiği BM İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, insan haklarının
uluslararası düzeyde korunmasına yönelik adımların ilki ve en önemlisidir.

Magna Carta aslında halka belirli özgürlük tanıyan bir belge olmaktan çok, kralın otoritesini belli ölçüde sınırlandıran ve feodal beylerin bazı haklarını güvence altına alan bir Feodal Berat’tır.