ADALET MESLEK ETİĞİ - Deneme Sınavı - 11

Bilincin kendi düşünme eylemi üzerine düşünmesi, hem ontolojik hem de epistemolojik olarak refleksiyon olarak adlandırılmaktadır.

Her ne kadar Sokrates ve Platon’un eserlerinde ahlâki meselelere rastlansa da ayrı bir felsefe dalı olarak etik ilk olarak Aristoteles’te karşımıza çıkar.

“Yalan söylemek yanlıştır.” ibaresi, ahlakın ikinci anlamı olan; bazen de tek bir
topluluğun veya grubun üyeleri için değil de herkes için bağlayıcı olan, genel anlamda iyi ve doğru kabul edilen birtakım ilke ve kurallara işaret edecek şekilde kullanım ile ilgilidir.

Erdem bir maharet, bir hüner değildir. Belirli bir konuda gösterilen hüner, erdem ile kazanılma ve uygulanma açısından benzer özelliklere sahip olabilir. Aynı zamanda erdemin de daha etkili olabilmesi için hünerle birlikte kazanılması tercih edilebilir. Fakat buna rağmen hüner, erdemin kendiliğinden sahip olduğu değere sahip değildir. Doğru cevap D' dir.

Ahlâkilik, bu anlamda bir karakter özelliğidir. Yani mutlak, değişmez birtakım ahlâki ilkelere uygun yaşamayı içselleştirme, alışkanlık hâline getirme gayretinin ürünüdür.

Etiğin tüm soru ve sorunlarının temelinde “Doğru eylem nedir?” ve “Doğru değerlendirme nasıl olur?” sorularının yer alır.

Ortaçağ din kaynaklı ahlâk felsefesi yaklaşımı, ‘en yüksek iyi’nin, ancak Tanrı’nın emirlerine uymak ve ilâhi kurtuluşa ermek aracılığıyla elde edileceğini söyleyerek, klasik yaklaşımdan farklılaşır.

İlk evre, bir otoritede bulan geleneksel anlayıştan, ahlâkı insanın kendi doğasından hareketle açıklamaya çalışan anlayışa geçiştir. Bu anlayış, ahlâk kurallarını, insanın koyduğu ve kendi kendisine uyguladığı kurallar olarak görür. Söz konusu anlayışın temelinde ise insanın özerkliğine yapılan vurgu vardır. Bu evre, Montaigne’in Denemeler’i ile başlar, İmmanuel Kant, Thomas Reid ve Jeremy Bentham’ın eserleriyle en yüksek noktasına varır.

Genellikle, çağdaş ahlâk felsefesinin, en azından Anglo-Sakson ahlâk felsefesinin, G.E. Moore’un (1873-1958) 1903 tarihli Principia Ethica isimli eseriyle başladığı kabul edilir.

Meta-etik teorileri şunlardır: doğalcılık (naturalism), sezgicilik (intuitionism), duyguculuk (emotivism) ve kuralkoyuculuk (prescriptivism)/ ahlâk mantıkçılığı.

John Dewey, meta-etik teorilerinden Doğalcılığın savunucusudur. Immanuel Kant; Kant'ın ödev etiği, Jeremy Bentham; faydacı etik, John Stuart Mill; faydacı etik,  Gertrude Elizabeth; çağdaş erdem etiği alanlarında formatif etif teorileri savunucularındandır.

Max Scheler’in Değerler Hiyerarşisi;

Duyusal değerler

Yaşamsal değerler

Tinsel değerler

Mutlak değerler.

Kant, ahlâk üzerine araştırmasına, sıradan insanın sahip olduğu (sahip olduğunu düşündüğü) ahlâk bilincinden başlar. Kant’ın analiz nesnesi işte bu ahlâk bilincidir.  Kant’a göre yeryüzünde kendi başına, mutlak ve koşulsuz olarak iyi olan tek bir şey vardır, o da ‘iyi niyet’tir. Kendisinden önceki bir çok filozofun ‘iyi’ olarak kabul ettiği, doğru düşünme, karakter erdemleri, sağlık, başarı, zenginlik, onur vb. değerlerin hiç biri, ‘iyi niyet’ gibi kendi başına, mutlak ve koşulsuz olarak iyi değildir. Çünkü bu değerler iyi bir niyet tarafından yönlendirilmediklerinde değer ifade etmezler; hatta kötü sonuçlar bile doğurabilirler. 

Ahlâk, doğanın işleyişinden bağımsızdır. Dolayısıyla ahlâkı doğanın dışında aramalıyız.

Bir eylemin ahlâk açısından iyi olmasını, iradenin doğrudan doğruya ahlâk yasası tarafından belirlenmesine bağlayan Kant, iradeyi belirlemesi gereken bu yasanın nasıl olması gerektiğini bulmaya çalışır. İnsanın varlık yapısı, duyulur doğa tarafından da belirlendiği için, ahlâk yasası insan için bir buyruk (imperatif) şeklinde kendini gösterir. Doğa yasaları buyruk olamazken, pratik yasalar daima buyruk şeklindedir.

Şayet ahlâklılık, mutlulukla ilgili bir şey olsaydı bizler tıpkı hayvanlar gibi, güdü ve eğilimlerimizi takip etmek suretiyle doğal ihtiyaçlarımızı tatmin eder ve böylece mutluluğa ulaşırdık. Ancak böyle bir durumda ahlâklı olma özelliği sadece insanlara has bir özellik olmaktan çıkardı. Dolayısıyla mutluluğu, ahlâkın nihai amacı olarak görmek, insanı toplu hâlde yaşayan hayvan olarak kabul etmekten başka bir şey değildir. 

Verilen tüm öncüller doğru olduğundan cevap E'dir.

Bir eylemin ahlâk açısından iyi olmasını, iradenin doğrudan doğruya ahlâk yasası tarafından belirlenmesine bağlayan Kant, iradeyi belirlemesi gereken bu yasanın nasıl olması gerektiğini bulmaya çalışır. İnsanın varlık yapısı, duyulur doğa tarafından da belirlendiği için, ahlâk yasası insan için bir buyruk (imperatif) şeklinde kendini gösterir. Doğa yasaları buyruk olamazken, pratik yasalar daima buyruk şeklindedir. Her buyurulan eylem, ya ulaşılması istenen bir amaç bakımından ‘iyi’dir ya da ‘kendi başına iyi’dir. İlk durumda eylem, söz konusu amaç için bir araçtır ve bu niteliğiyle sadece yararlıdır. Diğer durumda ise bir araç değil, kendisi bir amaçtır ve bu niteliğiyle gerçek anlamda iyidir. Demek ki pratik yasaların konusu ya yararlı eylemler ya da iyi eylemlerdir. Buna bağlı olarak buyruklar da iki türlüdür. Bunlardan ilki yararlı eylemi isteyen buyruklar, yani koşullu (hipotetik) buyruklardır. Zira bunlar bir amaç tarafından belirlenmiştir. Diğeri ise iyi eylemi isteyen buyruklar, yani koşulsuz (kategorik) buyruklardır. Zira bunlar herhangi bir amaçtan bağımsız, hangi durumda olursa olsun geçerli olan buyruklardır.

Elisabeth Anscombe'a göre günümüzde ahlâk felsefesi yapmak mümkün değildir. Çünkü öncelikle, ‘niyet’ veya ‘ödev’ gibi ahlâk felsefesinin temel kavramlarını izah edecek bir felsefi psikoloji geliştirilmelidir. Ancak ondan sonra felsefeciler ahlâk felsefesine yönelebilirler. Doğru cevap B'dir.

Bilgi felsefesi bilme faaliyetinin bizatihi kendisi hakkındaki refleksiyonlardan oluşur. Yani burada varolan eşya ve hadiselerin kendileri değil, bunlara dair bilginin imkânı hakkında düşünülür. Bir anlamda bizim varolanlar hakkındaki bilgilerimiz üzerine bir bilgiye ulaşma amaçlanır. Epistemolojinin iş gördüğü temel kategoriler “doğru” ve “yanlış”tır. Bu iki kategori aracılığıyla felsefi düşünce eşya ve hadiseler hakkında ortaya koyduğumuz yargıların, yani önermelerin geçerliliğini sorgular. Doğru cevap C'dir.

Belirli bir topluluğa yönelik uyarı niteliğinde buyruklardan oluşan, geçerliliği belirli bir yer ve zamanda
sınırlı olan ve bu sebeple değişkenlik sergileyen ahlâka karşılık ahlâkilik, belirli bir düzen fikri değil ilke
sorunudur. Ahlâktan farklı olarak gelip geçici değildir; sürekliliği hedefler. Hatta görece olanın karşısında
mutlak olana uğraşmayı amaçlar. Bu yönüyle de ampirik değil aklidir.

Sezgici etik teorilerinin en önemli temsilcisi, etik alanına analitik yaklaşımı sokan ve analitik veya meta-etik yaklaşımın da başlatıcısı kabul edilen G. E. Moore’dur.

Evrenselleştirilebilme ise bir somut olay hakkında verilen bir ahlâk yargısının, benzer bütün olaylar karşısında da verilebilmesidir. Evrenselleştirilebilirlik (universalisability) aslında ahlâk yargılarının betimleyici yargılarla paylaştığı bir özelliktir. Buna karşılık kural koyuculuk (prescriptivity), ahlâk yargılarını betimleyici yargılardan ayırır. Kural koyuculuk, temel ahlâk yargılarının eylemlerimiz üzerinde etkisinin olmasıdır. Bu temel ahlâk yargılarını benimsiyorsak onlara uygun davranmalıyız. Ahlâk yargılarının sahip olduğu bu iki biçimsel özellik, ahlâk kanıtlamalarının mantık yoluyla yapılabilmesini sağlar. Bu özellikleri de gözönünde bulundurularak ahlâk yargıları hakkında üç temel sonuca ulaşılabilir:
1. Ahlâk yargıları kural koyucu dil türündendir.
2. Diğer kural koyucu yargılardan evrenselleştirilebilir olma özelliğiyle ayrılır.
3. Bu yargılar arasındaki mantıksal ilişkilerin ortaya çıkarılması ahlâkta rasyonelliği mümkün kılar.

A.J.Ayer, Yadbilisselci düşünürlerdendir. Doğru cevap D'dir.

Bu yeni anlamıyla çalışma, bireylerin olağan yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli mal ve eşyayı satın alma aracı olmanın yanısıra, kişisel bir değer olarak da görülür. Çalışmak suretiyle insan, kişisel potansiyelini hayata geçirme imkânı bulur. Üstelik çalışma, insanın sadece kendisi için değil başkaları için de değerli olan mal ve hizmetleri üretme gayretinin bir dışavurumudur. Bireye toplumda itibar kazandıran, toplumsal işbölümündeki yerini gösteren çalışmanın, bu açıdan bakıldığında fiziksel ve zihinsel birtakım beceriler gerektirdiği açıktır.