ACİL DURUM VE AFETLERDE ULAŞTIRMA YÖNETİMİ VE UYGULAMALARI

Afet ve acil durumlar ile seferberlik planlamalarında, ihtiyaç duyulan insan kaynağının, malzemenin, ürün, mal ve hizmetin doğru yere, doğru zamanda ve güvenli bir şekilde ulaştırılması için etkin bir nakliye sisteminin kurulması önem taşımaktadır. Bunun unsurları ise şöyle sıralanabilir:

Entegre NETIGMA sistemi birden fazla sayıda kullanıcının sisteme eşanlı erişimini mümkün kılmaktadır.

Tüm fazları aktive edildiğinde KEBS sayesinde aşağıdaki çıktılara ulaşılması beklenmektedir:

Bakanlık ve kuruluşlarının sahip olduğu veya kontrolünde bulundurduğu kaynak verileri CBS ortamında izlenecek, sorgulanacak, raporlanacak ve ulaştırma modlarını birbirleriyle uyumlu bir şekilde kullanılması sağlanarak kaynak israfı önlenecek

TAMP kapsamında, Bakanlığın ana çözüm ortağı olduğu Ulusal Düzey Hizmet Grubu Planları (nakliye, haberleşme, ulaşım altyapı, teknik destek ve ikmal) KEBS üzerinden yönetilecek, kaynaklara, saha ve destek ekiplerine ait bilgiler güncel bulundurulacak

Güncel kaynak verileri ile ihtiyaçların ve tahsislerin elektronik ortamda yapılması sağlanacak, tahsis işlemi yapılan firmalarla yapılan uykuda sözleşmeler, firmaların imkân ve kabiliyetleri anlık takip ve kontrol edilecek yetenek kaybı yaşanması halinde başka bir tahsis işlemini gerçekleştirilerek

Geleceğe yönelik ulaştırma ve haberleşme projeksiyonu ortaya konulacak

Karar Destek Sistemi ile afet ve acil durumlara yönelik yürütülen çalışmaların analizi yapılacak, kaynak israfı ve iş gücü kaybı önlenecek, karar alıcıların doğru verilerle ve zamanında süratle karar almaları sağlanacak

Yetkilendirilen personelin eğitimi ve tatbikatlar sistem üzerinden yapılacak

Kırtasiyecilik azaltılacak, zaman ve emekten tasarruf edilecek

Afet ve acil durumlarla ilgili afet öncesi hazırlık, afet sırası müdahale ve afet sonrası ön iyileştirme çalışmaları çerçevesinde;

a) Haberleşme, ulaştırma altyapısı, nakliye, teknik destek ve ikmal hizmetleri için Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı,

b) Yangın, defin, tahliye ve yerleştirme, güvenlik ve trafik hizmetleri için İçişleri Bakanlığı,

c) Sağlık hizmetleri için Sağlık Bakanlığı,

ç) Hasar tespit, altyapı, enkaz kaldırma hizmetleri için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,

d) Psiko-sosyal destek, ayni bağış, depo ve dağıtım hizmetleri için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı,

e) Gıda, tarım ve hayvancılık hizmetleri için Tarım ve Orman Bakanlığı,

f) Zarar tespit hizmetleri için Hazine ve Maliye Bakanlığı,

g) Enerji hizmetleri için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,

ğ) Beslenme hizmetleri başta Türkiye Kızılay Derneği olmak üzere bakanlıklar, valilikler ve sivil toplum örgütleri, tarafından ulusal düzeyde hazırlık yapılır.

Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) hedefleri;
• Hayat kurtarmak,
• Kesintiye uğrayan hayatı ve faaliyetleri en kısa sürede normale döndürmek,
• Müdahale çalışmalarını hızlı ve planlı bir şekilde gerçekleştirmek,
• Halk sağlığını korumak ve sürdürmek,
• Mülkiyet, çevre ve kültürel mirası korumak,
• Ekonomik ve sosyal kayıpları azaltmak,
• İkincil afetleri önlemek ya da etkilerini azaltmak,
• Kaynakların etkin kullanımını sağlamaktır. 

"Hazırlık faaliyetlerine yönelik koordinasyon ve işbirliğini sağlamak" Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezlerine (AADYM) verilen bir görevdir ve daha genel bir durumu ifade etmektedir.

Envanter; bir durumu gösterir çizelge, mal ve değerlere ait doküman, bir ticaret kuruluşunun para, mal ve diğer varlıklarıyla genel olarak borçlu ve alacak durumlarını, nicelikleri ve değerleriyle ayrıntılı olarak gösterme, olarak tanımlanmıştır.

Afet ve acil duruma yönelik ihtiyacın saptanmasından önce genel olarak ulaştırma talebi aşağıdaki ölçütler göz önünde bulundurularak belirlenmektedir.

“Ulaştırma talebinin belirlenmesi belirli bir coğrafyanın içinde, belirli bir
zamanda (veya dönemde):
• Nerelerdeki,
• Hangi özellik ve miktarlardaki insan ya da
yüklerin,

•Nerelere,
• Hangi amaç veya nedenlerle,
• Ne zaman ve
• Hangi koşullarda ulaşmak ya da ulaştırılmak istendiğinin belirlenmesi demektir

Kaynak planlamanın unsurlarını şunlardır:
• Kaynakların belirlenmesi,
• İhtiyaçların saptanması,
• Tahsislerin yapılması,
• Sözleşmelerin düzenlenmesi.

Tahsis, bir şeyi bir kimseye veya bir yere ayırmadır.

Afet ve acil durumlar bakış açısı ile bakıldığında; bir kaynağı bir kurum ve kuruluşa ayırma, rezerve etme anlamına gelmektedir. Burada tahsisten amaç, herhangi bir kaynağın bir hizmet için kullanımına gerek duyulduğunda o kaynağın görevlendirilerek afet ve acil durumlarda planlanan faaliyeti yerine getirmesinin sağlanmasıdır.

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığınca gerçekleştirilen bilişim sitemlerinden biri olan Kaynak Envanter Bilgi Sistemi (KEBS) de öncelikle afet ve acil durumlar ile seferberlik ve savaş hâline, NATO planlamalarına yönelik ulaştırma kaynaklarının tespitine ve bu kaynakların rasyonel bir şekilde kullanılmasına yönelik geliştirilen bir projedir.

Sistemin genel işleyişi bakımından, fiziki bir sunucu üzerinde yetkilendirme, parametre ve log sunucu hizmetlerini birlikte barındıran temel modül üzerinde çalışan web tabanlı uygulama yazılımının ismi NETIGMA'dır.

Entegre NETIGMA sayesinde birden fazla kullanıcının aynı anda sisteme girişi ve aşağıdaki işlemleri özgürce yapabilmeleri sağlanmaktadır;

• Tarayıcı bağımsızdır.
• Sözel/coğrafi sorgu oluşturulabilir ve çalıştırılabilir.
• Sorgularda elde edilen alanlar ile web tabanlı linkler oluşturulabilir.
• Tanımlanmış tablolarla veya diğer kataloglardaki tablolarla bağlantılı ilişkisel sorgulama yapmaya
olanak verir. Netgis Server entegrasyonu ve bu yetenek ile spatial (konumsal/geometrik) olmayan
tablolardaki verilerle tematik almayı, harita konumunu gösterebilir.
• Konumsal verilerle sözel yolla eşlenebilecek diğer veritabanlarına ait tanımlamalar eklenerek sözel
verilerin haritada analizine, konumlanmasına olanak verir.
• Girilmişsözel veriler üzerinden istatistikselsorgular yapılabilir vesorgu sonuçları PivotGrid olarak gösterebilir.
• Yetkilendirme, loglama gibi Netgis Server mimarisi içindeki temel yeteneklere sahiptir.
• Kullanıcı tanımlı rapor hazırlanabilir.

• Arşivleme yeteneğine sahiptir. İstenilen her türlü dosyayı arşivler, sunar.
• Veritabanı yönetim arayüzlerine sahiptir. Sunucu veritabanını uzaktan düzenlemeye olanak verir.

Afet yönetim sistemini oluşturan zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme süreçlerinden hazırlık sürecinde yapılması gereken çalışmaların en önemlilerinden birisi de kıt olan zaman kaynağının verimli bir şekilde kullanılabilmesi için mevcut kaynakların, imkân ve kabiliyetlerin tespit edilmesidir. Zamanı geri getirmek mümkün olmadığından, altın saatler olarak adlandırılan 48-72 saat aralığını etkin bir şekilde kullanabilmek için hazırlık sürecini çok iyi değerlendirmek gerekmektedir.

Afet ve durum yönetiminin vazgeçilmez unsurları: a. Müdahalede ihtiyaç duyulacak tüm güç ve kaynakların ulusal ve yerel düzeyde planlama esaslarının belirlenmesi, b. Belirlenen güç ve kaynakların olay bölgesine hızlı ve güvenli bir şekilde ulaştırılması, c. Müdahale hizmetlerinin koordinasyonundan sorumlu ana ve destek çözüm ortaklarının görev, yetki ve sorumluluklarının düzenlenmesi, d. Afet ve acil durumlara etkin bir şekilde müdahalenin sağlanması şeklinde sıralanabilir (Yeşil, 2016).

“Lojistik, müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürün, servis hizmeti ve bilgi akışının başlangıç noktasından (kaynağından), tüketildiği son noktaya (nihai tüketici) kadar olan tedarik zinciri içindeki hareketinin etkili ve verimli bir biçimde planlanması, uygulanması, taşınması, depolanması ve kontrol altında tutulması hizmetidir” şeklinde tanımlanmıştır.

Literatürde afet lojistiği süreçleri farklı şekilde ele alınmasına rağmen, Kovacs ve Spens’e (2007) göre afet lojistiği; hazırlık, anında müdahale ve iyileştirme olmak üzere üç aşamadan oluşur.

Hazırlık aşaması, afetten kaynaklanabilecek ağır sonuçların önceden hesaplandığı ve tüm zorluklarla başa çıkmanın yolunun bulunmaya çalışıldığı bir evredir.

Ürün; Bir tutum veya davranışın ortaya çıkardığı şey, doğadan elde edilen, üretilen yararlı şey, mahsul, eser, türlü endüstri alanlarında ham maddelerin işlenmesiyle elde edilen şey (Türker, 2009)

Araç ise; Bir işi yapmakta veya sonuçlandırmakta gücünden yararlanılan nesne, kişiler ve nesneler arasında bağlantı sağlayan şey, vasıta, taşıt olarak tanımlanmıştır

Mal; ihtiyaçları karşılama özelliğine sahip olan somut araçlardır. Serbest mal (hava, gün ışığı gibi) ve ekonomik mal (araçlar, masa, kalem vb.) olarak ikiye ayrılır.

Hizmet ise; insan ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik üretilen, elle tutulmayan, saklanması mümkün olmayan ve fayda yaratan faaliyetlerdir. Örneğin; otobüs işletmeleri, hastaneler gibi (Karakaş, 2003).

Türkiye Afet Müdahale Planı