ACİL DURUM VE AFETLERDE ULAŞTIRMA YÖNETİMİ VE UYGULAMALARI

Afet ve durum yönetiminin vazgeçilmez unsurları: 

a. Müdahalede ihtiyaç duyulacak tüm güç ve kaynakların ulusal ve yerel düzeyde planlama esaslarının belirlenmesi, 

b. Belirlenen güç ve kaynakların olay bölgesine hızlı ve güvenli bir şekilde ulaştırılması, 

c. Müdahale hizmetlerinin koordinasyonundan sorumlu ana ve destek çözüm ortaklarının görev, yetki ve sorumluluklarının düzenlenmesi, 

d. Afet ve acil durumlara etkin bir şekilde müdahalenin sağlanması şeklinde sıralanabilir (Yeşil, 2016). 

Afet lojistiğinin en önemli görevi, afet sonrası afetzedelerin tıbbi malzeme, ekipman, yiyecek, giyecek, su, çadır ve battaniye gibi ihtiyaçların zamanında ve yerinde karşılanmasıdır. 

7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun (Resmi Gazete, 1959) 

Mülkiye amirlerine verilen olağanüstü yetkiler 

MADDE 6 ‒ Afetlerin meydana gelmesinden sonra vali ve kaymakamlar (Askerler ve hâkim sınıfından bulunanlar hariç olmak üzere) 18 - 65 yaş arasındaki bütün erkeklere görev vermeye, bedeli, ücreti veya kirası sonradan ödenmek üzere canlı, cansız, resmi ve özel her türlü taşıt araçlarına ve gerekli makina, alat ve edevatına el koymaya ve hiçbir kayda ve merasime tabi olmaksızın tedavi, kurtarma, yedirme, giydirme ve barındırma gibi işlerle bu gibi işlerin gerektirdiği acil satınalmaları ve kiralamayı yapmaya, Devlete, mahalli idarelere, evkafa, İktisadi Devlet Teşekkülleri ile bunlara bağlı kurumlara ilişkin her türlü taşınmaz malları; yetmemesi halinde de diğer tüzel kişiler ile gerçek kişilere ait bina ve müştemilatı ile bahçe ve arsa gibi araziyi geçici olarak işgale yetkilidir. 

Kaynak kataloğunu, kamu veya özel kurum ve kuruluşlarla gerçek kişilerin sahip olduğu ürün, tesis, mal ve hizmetlerin belirli ölçütlere uygun olarak bir araya getirilmesi işlemi şeklinde, kaynak envanterini ise bir kurum ve kuruluşa ait ürün, tesis, mal, araç-gereç veya hizmetin nicelik ve nitelikleriyle (ölçülebilen - ölçülemeyen) sayılarak ve numaralandırılarak kayıt altına alınması şeklinde tanımlayabiliriz. 

Kaynakları; TAMP müdahale seviyeleri ve etki dereceleri göz önünde bulundurularak: 

• Seviye 1 ve 2’de, yerel imkânların ve destek illerin takviyesine ihtiyaç duyulmasından dolayı il ve destek illerin kaynaklarını bölgesel kaynaklar, 

• Seviye 3 ve 4’de ise ulusal ve uluslararası desteğe ihtiyaç duyulması nedeniyle bu müdahale seviyelerinde kullanılacak kaynakları da merkezi kaynaklar olarak sınıflandırabiliriz. 

Tabloya göre en güvenilir taşıma modu boru hattıdır.

Kaynak yönetimi dört aşamadan oluşmaktadır. Bunlar: 

• Planlama, 

• Organizasyon, 

• Yönetim 

• Kontrol’dür. 

Afet sırasında ve sonrasında altın saatler olarak adlandırılan ilk 48 ila 72 saatin hayat kurtarmada önemi göz önüne alındığında kaynak kullanımında öncelik sırasının: 

• Enkaz kaldırma, kurtarma ve yıkıntıların temizlenmesi, 

• Afetzedelerin beslenmesi, barındırılması ve ısıtılması, 

• Ulaşım ve haberleşmenin sağlanması, 

• Emniyet ve güvenliğin sağlanması ile 

• Sağlık hizmetlerinin yerine getirilmesi şeklinde olması uygun olacaktır. 

Sistemin genel işleyişi bakımından, fiziki bir sunucu üzerinde yetkilendirme, parametre ve log sunucu hizmetlerini birlikte barındıran temel modül üzerinde çalışan web tabanlı uygulama yazılımı (NETIGMA) ve harita istemcisi (NETGIS) ile buna bağlı bir hali VTYS hali hazırda UDHB bünyesinde var olan MS SQL veri tabanına entegre edilecek ve servislerden gelen veriler UDHB KEBS veri tabanına aktarılarak entegre edilen NETIGMA sistemi sayesinde gerekli veri güncelleme görüntüleme işlemleri aynı veri tabanı üzerinden gerçekleştirilecektir. 

Entegre NETIGMA sayesinde birden fazla kullanıcı aynı anda sisteme giriş sağlayarak Netigmanın kullanıcıya sağladığı kolaylıkları kullanarak sistemde yapılabilecek bazı işlemler şöyledir:

• Tarayıcı bağımsızdır. 

• Sözel/coğrafi sorgu oluşturulabilir ve çalıştırılabilir. 

• Tanımlanmış tablolarla veya diğer kataloglardaki tablolarla bağlantılı ilişkisel sorgulama yapmaya olanak verir. Netgis Server entegrasyonu ve bu yetenek ile spatial (konumsal/geometrik) olmayan tablolardaki verilerle tematik almayı, harita konumunu gösterebilir. 

Arşivleme yeteneğine sahiptir. İstenilen her türlü dosyayı arşivler, sunar. 

Afet ve acil durumlar ile seferberlik planlamalarında, ihtiyaç duyulan insan kaynağının, malzemenin, ürün, mal ve hizmetin doğru yere, doğru zamanda ve güvenli bir şekilde ulaştırılması için etkin bir nakliye sisteminin kurulması önem taşımaktadır. 

Farklı malzeme türlerine ilişkin araç tipleri (frigofrik, konteyner taşıyıcı, kapalı kasa, vd.) ve kapasiteleri belirlenmeli, 

• Araçların yükleme ve boşaltma yöntemleri belirlenmeli, gerekli ekipmanlar oluşturulmalı, 

• Afet anında araçların hızla ve yeterli sayıda bulunabilirliğini sağlayacak sistem kurulmalı, uygun sayıda özmal ve kiralık araç kombinasyonu oluşturulmalı, 

• Araçların masraflarının en az seviyede tutulabilmesi ve afet görevlerinde araçlarla ilgili sorunlar yaşanmaması için araçların tüm periyodik bakımları yapılmalı, 

• Araçlara malzeme teslim ve araçlardan malzeme tesellüm prosedürü oluşturulmalı, 

• Depolardan afet bölgelerine seçenek güzergâhlar belirlenmeli, 

• Araç içi yükleme optimizasyonları yapılmalı, 

Araçlardan azami derecede fayda elde edebilmek ve kurallara uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak için araç takip sistemleri (GPS, GPRS, GIS) kurulmalı, 

• Taşımacılık yönetimi bilgi teknolojileri (TMS) altyapı oluşturulmalıdır. 

Afet yönetim sistemini oluşturan süreçler şunlardır:

Afet ve acil durum lojistiği; insanları, kaynakları, yetenek ve bilgiyi, afetlerden etkilenmiş afetzedelere yardım etmek için etkin bir şekilde mobilize edebilen süreçler ve sistemler bütünüdür.

Hizmet; insan ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik üretilen, elle tutulmayan, saklanması mümkün olmayan ve fayda yaratan faaliyetlerdir. Örneğin; otobüs işletmeleri, hastaneler gibi.

'Hizmet' kaynak tanımında; 'ürün, araç ve mal' kavramları ile birlikte yer almaktadır.

Afet yönetiminin temel ilkeleri ile afet çeşidine göre izlenmesi gereken yol haritasının ilk iki sırası haberleşmenin sağlanması ve ulaştırma/trafik faaliyetlerinin düzenlenmesi şeklindedir. Haberleşme ve ulaştırma sahadan sağlıklı bilgi alınabilmesi, eylem planının etkin biçimde uygulanabilmesi ve sahaya her türlü ulaşımın sağlanabilmesi bakımından birinci derecede önceliklidir.

Ön değerlendirme ve ihtiyaç tespiti; lojistik eylem planı yapılması ve uygulanması; sürecin izlenmesi, değerlendirilmesi ve raporlanması başlıklarının tamamı afetlere müdahale sürecinde yürütülen lojistik faaliyetler kapsamında değerlendirilen ana başlıklardır.

İlgili yönetmeliğin 28. maddesi ile ana çözüm ortaklarına çok sayıda görev yüklenmiştir. Ancak temel afet müdahale planının hazırlanması ve değiştirilmesi üst otoritenin yetkisindedir.

Verilen maddelerde yer alan görevlerin tamamı Kaynak Yönetimi Hizmet Grubu'nun görevleri arasında yer almaktadır.

TAMP çerçevesinde belirlenen hedefler şu şekildedir:

Hayat kurtarmak,

Kesintiye uğrayan hayatı ve faaliyetleri en kısa sürede normale döndürmek,

Müdahale çalışmalarını hızlı ve planlı bir şekilde gerçekleştirmek,

Halk sağlığını korumak ve sürdürmek,

Mülkiyet, çevre ve kültürel mirası korumak,

Ekonomik ve sosyal kayıpları azaltmak,

İkincil afetleri önlemek ya da etkilerini azaltmak,

Kaynakların etkin kullanımını sağlamak

Ekonomik kayıpların en aza indirilmesi hedefler arasında olmakla birlikte ekonomik aktivitenin devamlılığı TAMP kapsamındaki hedefler arasında yer almamaktadır.

Verilen maddelerin tamamı afet yönetimi kapsamında kaynak planlaması kapsamında yer almaktadır.

Kaynak planlamanın unsurları 4 adet olup bunlar;

-Kaynakların belirlenmesi

-İhtiyaçların saptanması

-Tahsislerin yapılması

-Sözleşmelerin düzenlenmesi

şeklindedir. Kaynakların olay yerine ulaştırılması afet yönetimi ile ilgili olup afet gerçekleştikten sonraki aşamalarda gündeme gelmektedir.