Ulaştırma Hukuki Altyapısı ve Organizasyonu

Bu sıralama;

• Koruma
• Önleme
• Zarar azaltma
• Müdahale
• İyileştirme şeklindedir.

Tüm hava, kara ve deniz sınır kapılarında yasa dışı göç, yasadışı mal akışının engellenmesini mevcut standart ulaştırma mevzuatı uyarınca koruyarak yasal ticari ve seyahat faaliyetlerinin gerçekleşmesinin sağlanmasıdır. Dolayısıyla, sınır kapısı içeren ulaştırma tesislerinde (havalimanı, deniz limanı, kara sınır kapıları) meydana gelebilecek koruma bazlı tedbirlerde gümrük ve göç mevzuatının bilinmesi, havalimanı, deniz limanı ve kara sınır kapılarındaki afet ve acil durum planlarının ve sivil savunma planlarından haberdar olunması oldukça önemlidir.

• Hava, deniz, kara, demir yolu ulaştırmasına ilişkin iş ve işlemleri gerçekleştirmek
• Afet ve acil durumlarda yük ve yolcu taşımasına uygun araç planlaması yapmak
• Ulaştırma sistemleri ve alt ve üst yapısını gözlemlemek ve buna ilişkin durum raporu ortaya koymak,
• Ana sistemler ve ana rotalar kullanılamaz duruma geldiğinde uygulanmak üzere geçici alternatif ulaştırma çözümleri bulmak,
• Notamlamalarla gerekli hava ve deniz trafik önlemlerini devreye sokmak,
• Yasal düzenlemeye ilişkin muafiyet ve istisnaları hayata geçirmek,
• Etkilenen ulaştırma sistemleri alt ve üstyapısına ilişkin iyileştirme ve restorasyon çalışmalarına yönelik koordinasyonu gerçekleştirmek,
• Taşra teşkilatları ve merkez arasında hızlı, doğru ve etkili bir veri alışverişini sağlamak,
• Kriz merkezleri ve bu merkezler altında oluşturulmuş ekiplerin görevlerini yerine getirmelerini sağlamak,
• Diğer ana hizmet birimleri ve destek birimleriyle koordineli çalışmak,
• Bakanlık bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlarıyla tek bir çatı altında çalışılması ve bu kuruluşların mevzuatlarını bir uyum içerisinde bulundurmak,
• Oluşturulan destek ekipleriyle afet ve acil durumdan zarar gören bölgede yer alan ulaştırma alt ve üst yapısına gerekli yardımı sağlamak.

“Notice to airman” şeklinde açılımı olan NOTAM; uçuş harekatı ile ilgili görevlilere herhangi bir havacılık, kolaylık, hizmet, yöntem ya da tehlikenin varlığı, koşulları ya da değişikliğine ait bilgileri zamanında duyurmak için yapılan ilandır. Pilotlar, her uçuş öncesinde brifing ofislerinden ya da dispeçerlerden gidecekleri yol ve meydan hakkında yayınlanmış olan bültenleri yani notamları alır, kısıtlayıcı bölümlerini özellikle işaretlerler. Örneğin kapalı bir pist, arızalı bir seyrüsefer cihazı, askeri bir tatbikat veya pist civarındaki bir veya birkaç vinç notamın konusunu oluşturabilir.

FEMA 1979 yılında, ABD’nin kasırgalardan depremlere ve kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (KBRN) tehditlere kadar geniş bir yelpazede hazırlıklı olması, bunlarla mücadele edilmesi ve önlem alınması amacıyla oluşturulmuş bir kurumudur. Ülke içerisinde daha önceden var olan ulusal, yerel ya da federal bazda birçok kurumun yetkilerini toplayarak afet ve acil durumu tek bir elden yönetim anlayışına geçmiştir. 1990’lardan itibaren kabine seviyesinde temsil edilmeye başlayan FEMA bugün Ulusal Güvenlik Birimi’nin (Department of Homeland Security) bir parçası haline gelmiştir

1. Ulaştırma
2. Haberleşme
3. Bayındırlık ve Mühendislik
4. Yangınla Mücadele
5. Bilgilendirme ve Planlama
6. Kitlesel Destek
7. Kaynak Yönetimi
8. Tıbbi Hizmetler
9. Arama-Kurtarma
10. Tehlikeli Maddeler
11. Beslenme
12. Enerji
13. Kamu Güvenliği
14. Uzun Dönem Toplumsal İyileştirme
15. Dış İlişkiler

Son Nakliye Hizmetleri Grubu Planı içerisinde

1. Afet anında kullanılabilecek özel nakliye araçları temin etmek (Motorlu kar kızakları, manevra kabiliyeti yüksek hava ve deniz araçları, soğuk hava konteynırları vb.),
2. Araçlarda kullanılacak zor şartlara dayanıklı ekipmanlar edinmek (Dayanıklı lastik, gece görüşü için özel ekipmanlar gibi),
3. Özel kurum, kuruluş, dernek vb. tüzel kişiliğe haiz yapılarla nakliyat için gerekli araçların kullanımına yönelik afet ve acil durum sözleşmeleri yapmak,
4. Taşıt takip sistemini Bakanlık otomasyon sistemiyle entegre edip tüm modlar bazında acil durumlarda kullanmak üzere geliştirmek,
5. Miktar ve tonaj olarak yüksek değerli (çadır, gıda, giyim vb.) ürünlerin nakliyesinde demiryolunu daha etkin kullanmak,
6. Kombine taşımacılık türünden afet sırasında yararlanmak. Geçici iletişim tesisleri kurmak, kurdurmak, koordine etmek ve işletilmesini sağlamak,
7. Ulaştırma tesis ve sistemlerinin kesintisiz faaliyetlerinin sürdürülmesi ile ulaşım araçlarının her an göreve hazır olmalarını sağlamak,
8. Araçtaki haberleşme sistemlerinin kesintisiz faaliyet için önlemler almak, periyodik kontroller yapmak,
9. Afet nedeniyle oluşan bir olumsuzluğun giderilmesinde ihtiyaç duyulacak ulaşım faaliyetinin planlamasını yaparak en etkin alternatif ulaşım şeklinin uygulanmasını sağlamak,
10. Olumsuzluğun giderilmesinde ihtiyaç hasıl olması halinde taşınacak asetin (yük, malzeme, personel) bir moddan diğerine hızlıca aktarılması için ilgili kurum ve kuruluşlar arasında, ulusal ve yerel düzeyde etkin bir koordinasyon sağlamak,
11. Afet bölgesine en hızlı ve etkin bir şekilde ulaşımın hava yolu taşımacılığı ile sağlanması,
12. Afet bölgesinde ihtiyaç sahipleri ve afetzedeler için gerekli yardım, gıda ve ekipmanın en yakın havaalanına zamanında hava yolu taşımacılığı ile ulaştırılması ile
13. Her bir ulaşım faaliyetinin uygulanma sürecini takip ederek sonuçlanmasını gerçekleştirme hedefleri benimsenmiştir.

Afet ve acil durumlarda ulaştırma planlamasına ilişkin aşağıdaki varsayımlarda bulunulabilir:

1. Mevsimsel koşulların araçların seyrini etkileyebilecek ölçüde olağanüstü olabileceği,
2. Nakliye sırasında meydana trafik kazalarının meydana gelebileceği,
3. Alternatif yollara ihtiyaç duyulabileceği,
4. Meydana gelen trafik kazalarında can ve mal kaybının olabileceği,
5. Afet bölgesine ulaşımın sağlanabilmesi için gerekli altyapının yetersiz olabileceği,
6. Nakliye sırasında kullanılacak araçların gerekli donanıma sahip olamayabileceği,
7. Taşıma sırasında araçlarda teknik arızaların yaşanabileceği
8. Havalimanlarında oluşabilecek hasarların sefer yapmayı engelleyebileceği,
9. Havalimanlarındaki mevcut araçların kullanım dışı kalabileceği,
10. Havalimanı içerisinde emniyet ve güvenlik sorunu olabileceği varsayılabilir riskleri göz önüne alınacağı
11. Yaşanan arızaların ivedilikle giderilmesi için araçlarda teknik personel ile gerekli malzemenin de bulundurulacağı,
12. Kara ve demir yolları, köprü, viyadük ve tünellerin hasar görebileceği,
13. Başta ana arterler olmak üzere tıkanan yolların olabileceği, bu yolların üzerinde enkaz ve molozların olabileceği,
14. Toprak kayması, kaya düşmesi gibi ikincil afetlerin oluşabileceği,
15. Deniz limanlarının hasar görebileceği,
16. Altyapı eksikliklerinin hızla giderileceği,
17. Nakliye esnasında trafik kazalarına karşı önlemlerin alınacağı,
18. Afet bölgesindeki hava şartları konusunda bilgi akışının düzenli yapılacağı ve buna göre uygun nakliye türünün tercih edileceği,
19. Afet öncesi çeşitli kurum ve kuruluşlardan sağlanacak olan araçlara ilişkin afet sözleşmelerinin hukuki altyapısının düzenleneceği,
20. Hava ve deniz limanlarının, demir yolları ve garların kendi afet ve acil durum planlarını yapmış olduğu,
21. Diğer kurum ve kuruluşlardan gelecek olan taleplerin açık ve net şekilde bildirileceği,
22. Nakliye araçlarıyla taşınacak olan yük yükleme ve boşaltma işlemlerinin havayolu dışında talep eden hizmet grubu tarafından yapılacağı,
23. Mod bazında yapılacak olan planlamaların güncel ve uygulanabilir olarak tutulacağı, varsayımları sıralanabilir

Kara yolu, hava yolu, deniz yolu, demir yolu ya da boru hattı gibi ulaştırma türleridir.

Nakliye planlamasının ana koordinatörü hem ulusal düzeyde hem de yerel düzeyde ulusal otorite olması dolayısıyla Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığıdır (UAB). Ulusal düzeyde koordinasyon Bakanlık merkez teşkilatı tarafından yerine getirilir. Ulusal Nakliye Hizmetleri Grubu (NHG) planı içeriğinde ana çözüm ortakları ve destek çözüm ortakları hem yerel hem de ulusal düzeyde ayrı ayrı belirtilir. Kurumlardan beklentiler ve afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası neler yapılacağı açık açık tarif edilir.

Hukuk düzeni biri gerçek kişi, diğeri tüzel kişi olmak üzere iki türlü kişi kabul etmektedir. Gerçek kişiler sadece insanlardan ibarettir. Tüzel kişiler ise, belli bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulmuş ve hukuk düzeninin aradığı koşullara sahip bulunan kişi toplulukları ile mal topluluklarıdır.

UNKE, ulusal bazda afet ve acil durumda nakliye hizmetlerine ilişkin karar veren en üst mercidir. UNKE içerisinde tüm ulaşım modlarından en üst yöneticilerin bulunduğu, tüm afet ve acil durum ulaştırma gidişatının izlendiği ve raporların değerlendirildiği birimdir. Bu ekip, tüm ülkede uygulanacak afet ve acil durum nakliye yönetim prensiplerinin çerçevesini çizmekte, diğer ekiplerin müdahale performansını değerlendirmekte ve afet sonrasında çıkarılan dersler doğrultusunda karar alarak müdahale yapısına yön vermektedir. Bir diğer deyişle afet ve acil durum nakliye yönetiminin üst karar alma organı burasıdır. Aynı zamanda, bu birim tüm nakliye hizmetleri doğrultusunda üst yönetime hesap verme sorumluluğunu taşımaktadır.

Afet ve acil durum nakliye talep döngüsü içerisinde oldukça kritik bir rol oynayan UNKE, gelecek her türlü nakliye talebinin uygun mod seçimini yapmakla yükümlüdür. Örnek olarak, ağır tonaj, ikinci öncelikli ve soğutmalı bir taşıma gerektiren bir nakliye talebinin kara yolu nakliye ekibine yönlendirilmesi uygun mod seçim işlemidir. UNKE’ye gönderilen bir nakliye talebinin uygun mod dışında başka bir ulaşım moduna yönlendirilmesi hem kaynak israfına hem de zaman kaybına yol açabilir. Böyle bir durum can ve mal kaybını da beraberinde getirecektir.

Kara yoluyla eşya taşımaları da bir takım kısıtlamalara tabi olup tıpkı sanat yapılarında dikkat edilmesi gereken hususlarda olduğu gibi yüklemelerde de dikkat edilmesi gereken bazı sınırlamalar bulunmaktadır. Bunlar:

1. Araç gabari ölçülerinin bilinmesi,
2. Kara yolu ağırlık-boyut kısıtlamalarının bilinmesi,
3. Yükün yüklenmesinde uygun ve yeterli sayıda araç seçimi (rampa gibi),
4. Afet ve acil duruma yönelik olası muafiyetlerin bilinmesi,
5. Özellikli yükleme yapılması halinde uzman kişi kontrolünde yükleme işleminin gerçekleşmesi.

Bu bilgi özellikle coğrafi bilgi sistemlerinde havali­manının yerinin bilinmesi için önem arz etmektedir. Coğrafi bilgi sistemleri, modern meteorolojik tahminlerin yapılması, akıllı ulaşım sistemleri gibi uygulamaların temelini oluşturmaktadır. Ayrıca ilgili diğer ulaşım modlarının planlamasında da enlemboylam bilgisinin bilinmesi oldukça önemlidir.

ICAO kodu pilotların, hava trafik kontrolörlerinin vb. mesleği hava taşımacılığı olanların kullandığı ve havalimanlarının anımlandığı 4 haneli kodlama sistemidir. Her havalimanının bir ICAO kodu bulunur ve bu kod okunarak havalimanının hangi coğrafi bölgede ve hangi ülkede olduğu anlaşılabilir. Örneğin LTAC Ankara Esenboğa Havalimanı için kullanılan ICAO kodudur. Burada L harfi Türkiye, Bulgaristan, Yunanistan gibi ülkeleri içeren bölgeyi ifade eder. T harfi ise ülkeyi yani Türkiye’yi, AC ise Türkiye tarafından Esenboğa Havalimanı’na verilen kodu ifade etmektedir.
IATA kodu ise havalimanlarına, hava yollarına gerektiği halde demir yolu istasyonlarına, otobüs firmalarına vb. diğer ulaştırma firmalarına da verilebilmektedir. Bu kod yolcuların seyahat dokümanlarında, kargoların üzerinde ve diğer ticari belgelerin üzerinde yer alabilmekte ve hava yolunu kullanan tüm yük ve yolcuların bir şekilde karşılaştığı kodlardır. Örnek olarak, Ankara Esenboğa Havalimanı için IATA Kodu: ESB, Türk Hava Yolları IATA Kodu 2 hane alfabetik kodu: TK, Türk Hava Yolları 3 haneli sayısal kodu: 235.

Elleçleme Kapasitesi, Afet ve acil durumlarda bir havalimanında bilinmesi gereken en önemlibilgilerden bir tanesi de o havalimanının elleçleme kapasitesidir. Elleçlemeye ilişkin teknik altlerin, yükleme köprüleri, tow-in (çekme), push back (itme) araçlarının, motor emniyet kılıflarının vb. diğer teknik unsurların havacılık talimatında belirtildiği üzere uygulanması o havalimanının elleçleme kapasitesini oluşturur. Burada, sivil ve askeri uçakların elleçlenmesi iki farklı kategoride değerlendirilmelidir.

Deniz yolu ulaşımının olmazsa olmaz kıyı yapılarından olan limanlar kendi arasında sınıflara ayrılmaktadır. Genel olarak kıyı limanları, nehir limanları, kanal veya göl limanları ve açık demirleme yerleri olarak sınıflanabilir. Bunların da kendi içinde kullanım amacına göre yat limanları, ro-ro limanları gibi alt kırılımları bulunmaktadır. Bir limanın ne çeşit bir liman olduğu orada elleçleme yapılabilecek deniz taşıtları hakkında bilgi verir. Ayrıca kullanım amacına göre yapılan tasnif o limanın afet ve acil durumlarda ne tür hizmetler için kullanılıp kullanılamayacağının tespiti için de yardımcı olmaktadır.

Bazı yüksek tonaj gemilerin limanlara yanaşamaması durumunda ya da yüklü bir geminin transit geçtiği bir limanda açıktaki demirleme yerlerinde yükünü genellikle altı düz sığ sularda hareket kabiliyeti yüksek mavna olarak adlandırılan taşıtlarla boşaltabilmektedir. Bir limanın bu imkâna sahip olup olmadığı afet ve acil durum deniz taşımacılığında hesaba katılması gereken bir bilgidir. Römorkörler deniz taşıtlarının limanlara yanaştırılması, itilmesi ya da çekilmesi gibi manevra yeteneği gelişmiş taşıtlarıdır. Bu römorkörler kılavuzluk görevi de üstlenebildiği gibi aynı zamanda yüksek manevra kabiliyetleri dolayısıyla tekne yangınlarında söndürücü olarak da kullanılabilmektedirler.

İskele bir deniz taşıtının kıyıya dik bir şekilde yanaştığı yanaşma yeri, rıhtım ise deniz taşıtının kıyıya paralel olarak yanaştığı yanaşma yeridir. Bir limanda birden çok iskele ve rıhtım bulunabilir. Örnek olarak Antalya Limanı’nda toplam 11 adet iskele/rıhtım bulunmaktadır. Bu yanaşma yerlerinin her biri farklı özellikte deniz taşıtlarının kullanımına uygun olabileceği gibi üzerlerindeki elleçleme araçları da farklı olabilir. Bu yüzden hangi deniz taşıtının hangi iskele/rıhtımda elleçleneceği ancak afet ve acil durum öncesi yapılacak olan envanter çalışmalarıyla bilinebilir. Bununla beraber limanlar hakkında bilinmesi gereken diğer özellikler ise:

• Gemilerin uzunluklarının sınırlandırıldığı yanaşma ordinosu,
• Geminin su altında kalan kısmının ölçüldüğü draft sınırlaması,
• Tehlikeli madde elleçleme imkânı,
• Maksimum derinlik,
• Geminin tam yüklü olduğu sırada sahip olduğu tonaj sınırlaması (DWT),
• Ro-Ro rampasının bulunup bulunmadığı olarak sıralanabilir.

Demir yolu üzerinde bulunan tünel, köprü, viyadük vb. sanat yapılarının yükseklik, genişlik ve uzunluk gibi ölçülerinin ve konumlarının bilinmesi tren yüklemeleri için önemli bir unsur oluşturmaktadır.