ACİL DURUM VE AFETLERDE ULAŞTIRMA YÖNETİMİ VE UYGULAMALARI - Deneme Sınavı - 6

Afet ve durum yönetiminin vazgeçilmez unsurları: 

a. Müdahalede ihtiyaç duyulacak tüm güç ve kaynakların ulusal ve yerel düzeyde planlama esaslarının belirlenmesi, 

b. Belirlenen güç ve kaynakların olay bölgesine hızlı ve güvenli bir şekilde ulaştırılması, 

c. Müdahale hizmetlerinin koordinasyonundan sorumlu ana ve destek çözüm ortaklarının görev, yetki ve sorumluluklarının düzenlenmesi, 

d. Afet ve acil durumlara etkin bir şekilde müdahalenin sağlanması şeklinde sıralanabilir (Yeşil, 2016). 

Afet lojistiğinin en önemli görevi, afet sonrası afetzedelerin tıbbi malzeme, ekipman, yiyecek, giyecek, su, çadır ve battaniye gibi ihtiyaçların zamanında ve yerinde karşılanmasıdır. 

7269 sayılı Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun (Resmi Gazete, 1959) 

Mülkiye amirlerine verilen olağanüstü yetkiler 

MADDE 6 ‒ Afetlerin meydana gelmesinden sonra vali ve kaymakamlar (Askerler ve hâkim sınıfından bulunanlar hariç olmak üzere) 18 - 65 yaş arasındaki bütün erkeklere görev vermeye, bedeli, ücreti veya kirası sonradan ödenmek üzere canlı, cansız, resmi ve özel her türlü taşıt araçlarına ve gerekli makina, alat ve edevatına el koymaya ve hiçbir kayda ve merasime tabi olmaksızın tedavi, kurtarma, yedirme, giydirme ve barındırma gibi işlerle bu gibi işlerin gerektirdiği acil satınalmaları ve kiralamayı yapmaya, Devlete, mahalli idarelere, evkafa, İktisadi Devlet Teşekkülleri ile bunlara bağlı kurumlara ilişkin her türlü taşınmaz malları; yetmemesi halinde de diğer tüzel kişiler ile gerçek kişilere ait bina ve müştemilatı ile bahçe ve arsa gibi araziyi geçici olarak işgale yetkilidir. 

Kaynak kataloğunu, kamu veya özel kurum ve kuruluşlarla gerçek kişilerin sahip olduğu ürün, tesis, mal ve hizmetlerin belirli ölçütlere uygun olarak bir araya getirilmesi işlemi şeklinde, kaynak envanterini ise bir kurum ve kuruluşa ait ürün, tesis, mal, araç-gereç veya hizmetin nicelik ve nitelikleriyle (ölçülebilen - ölçülemeyen) sayılarak ve numaralandırılarak kayıt altına alınması şeklinde tanımlayabiliriz. 

Kaynakları; TAMP müdahale seviyeleri ve etki dereceleri göz önünde bulundurularak: 

• Seviye 1 ve 2’de, yerel imkânların ve destek illerin takviyesine ihtiyaç duyulmasından dolayı il ve destek illerin kaynaklarını bölgesel kaynaklar, 

• Seviye 3 ve 4’de ise ulusal ve uluslararası desteğe ihtiyaç duyulması nedeniyle bu müdahale seviyelerinde kullanılacak kaynakları da merkezi kaynaklar olarak sınıflandırabiliriz. 

Tabloya göre en güvenilir taşıma modu boru hattıdır.

Kaynak yönetimi dört aşamadan oluşmaktadır. Bunlar: 

• Planlama, 

• Organizasyon, 

• Yönetim 

• Kontrol’dür. 

Afet sırasında ve sonrasında altın saatler olarak adlandırılan ilk 48 ila 72 saatin hayat kurtarmada önemi göz önüne alındığında kaynak kullanımında öncelik sırasının: 

• Enkaz kaldırma, kurtarma ve yıkıntıların temizlenmesi, 

• Afetzedelerin beslenmesi, barındırılması ve ısıtılması, 

• Ulaşım ve haberleşmenin sağlanması, 

• Emniyet ve güvenliğin sağlanması ile 

• Sağlık hizmetlerinin yerine getirilmesi şeklinde olması uygun olacaktır. 

Sistemin genel işleyişi bakımından, fiziki bir sunucu üzerinde yetkilendirme, parametre ve log sunucu hizmetlerini birlikte barındıran temel modül üzerinde çalışan web tabanlı uygulama yazılımı (NETIGMA) ve harita istemcisi (NETGIS) ile buna bağlı bir hali VTYS hali hazırda UDHB bünyesinde var olan MS SQL veri tabanına entegre edilecek ve servislerden gelen veriler UDHB KEBS veri tabanına aktarılarak entegre edilen NETIGMA sistemi sayesinde gerekli veri güncelleme görüntüleme işlemleri aynı veri tabanı üzerinden gerçekleştirilecektir. 

Entegre NETIGMA sayesinde birden fazla kullanıcı aynı anda sisteme giriş sağlayarak Netigmanın kullanıcıya sağladığı kolaylıkları kullanarak sistemde yapılabilecek bazı işlemler şöyledir:

• Tarayıcı bağımsızdır. 

• Sözel/coğrafi sorgu oluşturulabilir ve çalıştırılabilir. 

• Tanımlanmış tablolarla veya diğer kataloglardaki tablolarla bağlantılı ilişkisel sorgulama yapmaya olanak verir. Netgis Server entegrasyonu ve bu yetenek ile spatial (konumsal/geometrik) olmayan tablolardaki verilerle tematik almayı, harita konumunu gösterebilir. 

Arşivleme yeteneğine sahiptir. İstenilen her türlü dosyayı arşivler, sunar. 

Afet ve acil durumlar ile seferberlik planlamalarında, ihtiyaç duyulan insan kaynağının, malzemenin, ürün, mal ve hizmetin doğru yere, doğru zamanda ve güvenli bir şekilde ulaştırılması için etkin bir nakliye sisteminin kurulması önem taşımaktadır. 

Farklı malzeme türlerine ilişkin araç tipleri (frigofrik, konteyner taşıyıcı, kapalı kasa, vd.) ve kapasiteleri belirlenmeli, 

• Araçların yükleme ve boşaltma yöntemleri belirlenmeli, gerekli ekipmanlar oluşturulmalı, 

• Afet anında araçların hızla ve yeterli sayıda bulunabilirliğini sağlayacak sistem kurulmalı, uygun sayıda özmal ve kiralık araç kombinasyonu oluşturulmalı, 

• Araçların masraflarının en az seviyede tutulabilmesi ve afet görevlerinde araçlarla ilgili sorunlar yaşanmaması için araçların tüm periyodik bakımları yapılmalı, 

• Araçlara malzeme teslim ve araçlardan malzeme tesellüm prosedürü oluşturulmalı, 

• Depolardan afet bölgelerine seçenek güzergâhlar belirlenmeli, 

• Araç içi yükleme optimizasyonları yapılmalı, 

Araçlardan azami derecede fayda elde edebilmek ve kurallara uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak için araç takip sistemleri (GPS, GPRS, GIS) kurulmalı, 

• Taşımacılık yönetimi bilgi teknolojileri (TMS) altyapı oluşturulmalıdır. 

Çeşitli bilişim sistemleriyle sahadan ve ilgili paydaşlardan toplanan veriler Akıllı Ulaşım Sistemi tarafından aşağıda verilen ana hedeflere ulaşılması için kullanılmaktadır.

1. Yolların, sürücülerin ve yayaların güvenlik ve emniyetinin arttırılması ve trafik kazalarının azaltılması,
2. Trafiğin izlenmesi, yönlendirilmesi ve gerçek zamanlı yönetiminin sağlanması,
3. Ulaşım sisteminin performansının iyileştirilmesi ve trafik sıkışıklığının azaltılması,
4. Ulaşım sürelerinin optimizasyonu ve ulaşım maliyetlerinin azaltılarak ekonomiye katkıda bulunulması,
5. Hizmet kalitesinin ve verimliliğin arttırılması,
6. Kişisel mobilite ve rahatlığın arttırılması ile
7. Çevreye verilen zararın asgariye indirilmesi ve enerji tasarrufunun sağlanması

Doğru cevap A şıkkıdır. Yolcu bilgilendirme sistemi, Demir yolu işletim ve denetim sistemi, Otomatik Tren Durdurma Sistemi,  Demir yollarının; Küresel Denizcilik Tehlike ve Güvenlik Sistemi, Gemi Trafik Hizmetleri, Otomatik Tanımlama Sistemi, Uzun Mesafe Gemi Tanıma ve İzleme Deniz yollarının; Yolcu Hizmetleri, Havaalanı Seyrüsefer Sistemleri, Kalkış Kontrol Sistemi, Uçuş Bilgileri Görüntüleme Sistemi, Havalanı Bilgi Sistemi Hava yollarının bilişim alt yapısıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır. Ulaştırma BT tedarikçileri Akıllı Ulaşım Sisteminin farklı ortak unsurları içerisinde yer almaktadır.

Doğru cevap B şıkkıdır. Siber güvenliğin sağlanmasında beş anahtar fonksiyon belirlenmiştir. Bu fonksiyonlar aşağıdaki faaliyetleri içermektedir:
1. Tanımlama: Sistemlere, varlıklara, veriye ve kabiliyetlere yönelik riskleri en aza indirmek için organizasyonel anlayışı kullanma.
2. Koruma: Kritik servislere ve altyapıya yönelik potansiyel olayların etkisini sınırlandırmak için gerekli önlemleri tasarlama.
3. Tespit etme: Bir siber güvenlik olayını tespit etmek için gerekli faaliyetleri hayata geçirme.
4. Müdahale: Bir güvenlik olayının öğrenilmesini takiben gerekli aksiyonu almak.
5. Kurtarma: Dayanıklılık için planlama ve ele geçirilmiş kabiliyet ve servislerin vakitlice telafi edilmesi.

Doğru cevap A şıkkıdır. Bilişim sistemine yetkisiz giriştir. Diğer şıklarda yer alan suçlar dolaylı siber suçtur.

Doğru cevap C şıkkıdır. Siber savunma bileşenidir. diğer şıklarda yer alan ifadeler siber saldırı bileşenidir.

Doğru cevap D şıkkıdır. Baskı/manipülasyon ve teknolojik tehlike insan kaynaklı ve kasıtsızdır. A şıkkı doğal unsurdur. Diğerleri ise insan kaynaklı ama kasıtlıdır.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Siber olay yönetim evreleri ve ilkeleri şu şekildedir.

PLAN VE HAZIRLIK: SOME oluştur, Güvenlik bilincini yönet, Koruma önlemleri al, Planı test et
TESPİT VE RAPOR: Güvenlik sistemlerini ve yayınları izle, Siber olayı tespit et
DEĞERLENDİR VE KARAR VER: Yaşanan gerçekten bir siber olay mı? Acil durumları sınıflandır ve önceliklendir.
MÜDAHALE ET: Olayın içeriği, yok ettikleri, kurtarılabilenler, Olayın adli analizi
KURTARMA: Dersler çıkar, Delil saklama, Sürekli iyileştirme

Doğru cevap B şıkkıdır. Siber olay yönetim politikasının oluşturulması plan ve hazırlık aşamasında yer alan bir faaliyettir. A şıkkı kurtarma aşaması, C ve D şıkkı tespit ve rapor, E şıkkı ise değerlendirme ve karar ver aşamasında yer alan faaliyetlerdir.

Doğru cevap D şıkkıdır. Siber saldırıya uğrayan bilişim sistemlerinin kritik altyapılarda bulunması halinde siber olayların sonuçları da ciddileşmektedir. Ancak bu kritik altyapılar bünyesindeki bilişim sistemlerine yapılan her siber saldırının afet ya da acil durum oluşturduğu anlamına gelmemektedir.