ACİL DURUM VE AFET YÖNETİMİ PLANLARI - Deneme Sınavı - 7

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) kapsamında destek çözüm ortakları arasında yer almaktadır. Doğru cevap A'dır.

İl Afet Müdahale Planı (İL-SAP) kapsamında, “Yerel Düzey Sağlık Hizmet Grubu Operasyon Planı”, İl Sağlık Müdürlüğü tarafından hazırlanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Afet durumlarında ihtiyacın artabileceği uzmanlık dalları bilgileri, afet durumunda kullanılacak alternatif hasta bakım alanları, bu alanlara ve diğer sağlık tesislerine alternatif ulaşım yolları, afet durumlarında ihtiyacın artabileceği dal merkezi bilgileri, İL-SAP’ın başlıklarında yer alan ve iller tarafından yerel düzey sağlık hizmet grubu operasyon planında kullanılan bilgilerdir. Doğru cevap E'dir.

Resmi yaralı sayısını belirleme ve afet bölgesinde triaj, ilkyardım ve acil tıbbi yardımı yapmak, TAMP kapsamında sağlık hizmetleri grubunun görevleri arasında yer almaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sağlık sistemi tarafından sunulan hizmetler hayati öneme sahiptir, herhangi bir sektörde sunulan hizmet ile karşılaştırılamaz. Günlük yaşamda en ufak aksamaların bile büyük sıkıntı yarattığı sağlık hizmetlerine, afet dönemlerinde daha çok ihtiyaç duyulur. Dolayısı ile sağlık sisteminin bileşenleri afet dönemlerinde hem rutin işlerini kesintiye uğratmadan devam ettirmek hem de artan talebi ve ihtiyacı karşılamak zorundadır. Ayrıca sunulan hizmetin hem personel hem de kullanılan donanım açısından ekonomik ve sosyal maliyeti çok yüksektir. Bu nedenler ile sağlık sisteminin iyi ve detaylı bir planlamaya ihtiyacı vardır. Doğru cevap D'dir çünkü "sağlık sisteminin bileşenleri afet dönemlerinde hem rutin işlerini kesintiye uğratmadan devam ettirmek hem de artan talebi ve ihtiyacı karşılamak zorundadır."

Yerel düzey sağlık afet ve acil durum planları ise ildeki tüm hastanelerin planları üzerine oturur. Sayfa 112, şekil 6.1’deki HAP’ı sarmalayan hilal şeklindeki kısım ilde tedavi hizmetleri dışında yürütülen ve yürütülecek olan, başta anne çocuk sağlığı, aşı programları, çevre sağlığı, yaşlı, kronik hastaların takibi, hastane öncesi acil sağlık hizmetleri gibi temel sağlık hizmetleri olmak üzere diğer sağlık hizmetlerini de kapsayacak şekilde düzenlenmesi ve ilde yer alan özel hastaneler, üniversite hastaneleri, özel ambulans hizmetleri gibi tüm sağlık bileşenlerinin de hazırlanmasını sağlamak ve afetler esnasında bu bileşenlerin yönetim ve koordinasyonudur. Dolayısıyla doğru cevap E'dir.

Afetlerin ve etkilerinin hiçbir zaman birbirinin aynı olmadığı gibi olayların meydana geldiği toplumlar ve toplumların içinde yaşadığı sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasi yapı da birbirinin aynı değildir. Bu nedenle planlar birbirlerinin kopyası olamaz. Madde IV bu sebeplerden biri olmadığı için doğru cevap C'dir.

Afet planlamasının ortak birçok ilkesi vardır:

Madde iki bunlar arasında bulunmadığı için doğru cevap E'dir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) sağlık afet ve acil durum planlarının dört temel yaklaşıma sahip olması gerektiğini belirtmektedir:

Doğru cevap B'dir çünkü bu maddeler arasında yer almayan bilgi içermektedir.

DSÖ Avrupa Ofisi (EURO) 2007 – 2010 yıllarında aralarında Türkiye’nin de bulunduğu birçok ülkenin sağlık sistemlerinin krizlere hazırlığını değerlendirmiştir. Bu değerlendirmeler sonuncunda 2012 yılında sağlık sistemlerinin krizlere hazırlığını değerlendirebilmeye yarayan bir değerlendirme aracı yayınlamıştır (Toolkit for assessing health-system capacity for crisis management). Bu değerlendirme aracının ulusal sağlık planı ile ilgili kısmında ise şu sorular yer almaktadır.

Bütün soruları içerdiği için doğru cevap E'dir.

Dünyada yaşanan politik ve sosyal gelişmeler, teknolojideki ilerlemeler tüm dünyada afet yönetiminde bindokuzyüzlü yılların sonlarında bir dizi değişiklik yaşanmasına neden olmuştur. Temel olarak bu gelişmeler şu şekilde özetlenebilir: Kriz yönetiminden afet ve risk yönetimi anlayışına doğru yönelinmiştir. Sadece tehlikenin kendisine odaklanan çalışmalar yerini toplumun zarar görebilirliklerine yönelik önlem ve çalışmalar önem kazanmıştır. Müdahale çalışmalarının yanı sıra afet öncesi çalışmaların önemi artmış, bu konuda farkındalık oluşmuştur. Tek disiplinin hakim olduğu yönetim anlayışından multidispliner bir çalışma tarzının daha etkin ve gerekli olduğu ortaya çıkmıştır. Toplum için planlama yapma anlayışı, yerini toplumla birlikte planlama anlayışına bırakmıştır.

Doğru cevap C'dir çünkü madde IV'teki ifadenin doğrusu "Toplum için planlama yapma anlayışı, yerini toplumla birlikte planlama anlayışına bırakmıştır," olmalıdır.

2010 yılının son aylarında Sağlık Bakanlığı kendi bünyesinde planlarını güncelleme ve yeni bir çerçeve oluşturma faaliyetlerine başlamıştır. Öncelikle illerin sağlık afet ve acil durum planlarını hazırlamaları için bir çerçeve oluşturulmuştur. Bu çerçeveye İL-SAP (İl Sağlık Afet ve Acil Durum Planları) adı verilmiş ve bu çerçeveyi kullanarak planların hazırlanmasını kolaylaştırmak için İL-SAP Hazırlama Kılavuzu hazırlanmıştır. Böylece İL-SAP süreci Sağlık Bakanlığının illere gönderdiği 20 Aralık 2010 tarihli ve 48865 sayılı yazısı ile resmi olarak başlamıştır. İL-SAP çerçevesi 20 Ocak ve 27 Şubat 2011 tarihleri arasında yapılan ve 81 ilin katıldığı toplantılarda tartışılmış, illerin görüşleri alınmış, illerde görevli personele gerekli temel eğitim verilmiştir. 2011 yılında tüm iller ilk taslak planlarını hazırlamışlardır. İlk toplantıların ardından ve illerin taslak planları değerlendirilerek İL-SAP çerçevesinde bazı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler ile hazırlanan ikinci versiyon 24.08.2011 tarihinde AFAD’ tan ve çeşitli üniversitelerden görevlilerin katılımı ile yapılan bir toplantıda sunulmuş ve bu kurumların görüşleri alınmıştır. Söz konusu toplantılarda gündeme gelen tartışmalar doğrultusunda çerçevede ve kılavuzda gerekli değişiklikler yapılmıştır. Ayrıca 2011 yılı sonunda yaşanan Van depreminden elde edilen deneyimler de ikinci versiyona yansıtılmıştır; örneğin ilde görevli ve il dışından görevlendirilen personelin barınma ihtiyacının planlanması alt başlığı Van Depreminden sonra çerçeveye dahil edilmiştir. Ardından 05.12.2011 tarih ve 36350 sayılı yazı ile tekrar Sağlık Bakanlığının ilgili genel müdürlük ve daire başkanlıklarının görüşleri alınmıştır. 02.11.2011 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanan 663 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca Sağlık Bakanlığının yeni yapısı doğrultusunda İL-SAP kılavuzunda bazı değişiklikler yapılması ihtiyacı doğmuştur. Bu nedenle 21.05.2012 tarihinde Sağlık Bakanlığına bağlı tüm kuruluş ve hizmet birimlerinden temsilcilerin katılımı ile bir toplantı düzenlenerek, yeni yapılanmanın İL-SAP’a nasıl yansıtılması gerektiği konusunda görüşleri alınmıştır. İL-SAP çerçevesine ve kılavuzuna son hali verilerek 2012 yılı sonunda kılavuz kitap olarak basılmıştır. Daha sonraki yıllarda iller kendi planlarını söz konusu çerçeve ve kılavuzu kullanarak hazırlamışlardır. Bu süreç içinde AFAD tarafından hazırlanan ve 18.08.2011 gün ve 28029 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Ulusal Deprem Stratejisi ve Eylem Planı (UDSEP) yayınlanmış ve İL-SAP hazırlanması UDSEP eylemleri arasında yer almıştır.

Doğru cevap A'dır.

İL-SAP il düzeyinde olası afetlere ilişkin zarar azaltma ve hazırlık çalışmalarının, müdahale aşamasının ve rehabilitasyon ve yeniden yapılanma çalışmalarının planlanmasını içermektedir. Doğru cevap E'dir.

TAMP kapsamında, ulusal düzey hizmet grubu planları, il afet müdahale planı, yerel düzey hizmet grubu operasyon planları hazırlanmaktadır. Operasyon servisi, acil durum hizmet grupları arasında yer alan sağlık hizmet grubunun ulusal düzeyde ana çözüm ortağı Sağlık Bakanlığıdır. Dolayısı ile ulusal düzey hizmet grubu planlarının hazırlanmasından asli olarak sorumludur. Destek çözüm ortakları ise Genel Kurmay Başkanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Kızılay, STK ve özel sektördür. Hepsini içerdiği için doğru cevap E'dir.

Ulusal Düzey Sağlık Hizmet Grubu Operasyon Planı, Yerel Düzey Sağlık Hizmet Grubu Operasyon Planı, HAP (Hastane Afet ve Acil Durum Planları) şeklinde sıralanır. Doğru cevap C.

Afet yönetiminin tüm evrelerini kapsamalıdır. Afet öncesi dönemi kapsayan çalışmalar (önleme, zarar azaltma ve hazırlık) hem afetin boyutunu hem de afet esnasında yapılan müdahalenin kalitesini ve sonucunu belirleyecektir. Dolayısı ile sağlık sisteminin yerel ve kurum düzeyi planları afet yönetiminin tüm evrelerini (önleme/zarar azaltma, hazırlık, müdahale, rehabilitasyon/iyileştirme) kapsayan planlar olarak tasarlanmalıdır. Doğru cevap C.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) de sağlık afet ve acil durum planlarının dört temel yaklaşıma sahip olması gerektiğini belirtmektedir.(DSÖ, 1998).

Bütünsel Yaklaşım

Tüm Olayları İçeren Yaklaşım

Çok Sektörlü ve Kesişen Sektörleri Göz Önüne Alan Yaklaşım

Sistemin ve Yerelin Tüm Basamaklarını/Katmanlarını İçeren Yaklaşım

Bu değerlendirme aracının ulusal sağlık planı ile ilgili kısmında ise şu sorular yer almaktadır  • Ulusal acil müdahale planı tüm tehlikeler yaklaşımı ile ve risk değerlendirmesine dayanarak mı hazırlamış? • Plan, acil eylem önlemlerini de içeriyor mu? • Plan, diğer sektör planları ve sağlık sisteminin alt basamaklarının planları ile uyumlu mu? • Aktivasyon; koordinasyon ve olay komuta mekanizmalarını açıklıyor mu? • Mevcut kaynaklara dayanarak mı hazırlanmış? • Her revizyondan sonra ilgili partnerlere dağıtımı yapılmış mı? • Düzenli olarak tatbikatlar ve simulasyonlar ile test ediliyor mu? • Topluma dağıtımı yapılmış mı?

Doğru cevap B.

Planları zarar azaltma yönünden değerlendiren başka bir çalışma da, değerlendirme protokolü olarak üç konu (somut durum, amaç ve hedefler, zarar azaltma stratejileri ve politikaları), onbeş başlık, çok sayıda alt başlık kullanmıştır. Birinci konu altındaki başlıklar, tehlikelerin ve tehlikeye açık alanların belirlenmesi, zarar görebilirlik (vulnerability) değerlendirmesi, risk analizidir. İkinci konu altındaki başlıklar zarar görebilirliklerin azaltılması, çevre kalitesi, genel kamu yararıdır. Üçüncü konu altındaki başlıklar ise; yasal düzenlemeler ve kurumlar arası koordinasyon, farkındalık oluşturma, kalkınma kontrolü, destek ve teşvikler, tehlikelerin kontrolü, kamu tesis ve alt yapılarının korunması, yeniden yapılanma önlemleri, acil durum hazırlığı, doğal kaynakların korunmasıdır.

Doğru cevap E.

2010 yılının son aylarında Sağlık Bakanlığı kendi bünyesinde planlarını güncelleme ve yeni bir çerçeve oluşturma faaliyetlerine başlamıştır. Öncelikle yukarıda bahsedilen prensiplere dayanarak illerin sağlık afet ve acil durum planlarını hazırlamaları için bir çerçeve oluşturulmuştur. Bu çerçeveye İL-SAP (İl Sağlık Afet ve Acil Durum Planları) adı verilmiş ve bu çerçeveyi kullanarak planların hazırlanmasını kolaylaştırmak için İLSAP Hazırlama Kılavuzu hazırlanmıştır. Böylece İL-SAP süreci Sağlık Bakanlığının illere gönderdiği 20 Aralık 2010 tarihli ve 48865 sayılı yazısı ile resmi olarak başlamıştır. Doğru cevap B.