ACİL DURUM BİLGİSİ VE YÖNETİMİNE GİRİŞ

Risk, bir tehlikenin oluşması halinde ortaya çıkan ölümler, yaralanmalar, yaşam kalitesindeki kayıplar, doğrudan ya dolaylı ekonomik kayıplar gibi tüm kayıpların toplamıdır. Tehlike ise, kısaca istenmeyen durumlara yol açacak tüm etkenler ola- rak tanımlanabilir.

Çeşitli fiziksel, sosyal, ekonomik ve çevresel faktörlerden kaynaklanan hassasiyetin farklı yönleri bulunmaktadır. Bunlar; yapıların ve binaların kötü tasarlanması ve inşaatı, varlıkların yetersiz korunması, halkın doğal tehlikeler hakkındaki bilgisizliği ve habersiz olması, resmi makamlarca tehlikelerin yeterince dikkate alınmaması ve hazırlık önlemlerinin eksikliği, doğru çevre planlaması ve yönetiminin göz ardı edilmesidir. Doğru yanıt bu nedenle A olur.

Belirsizlikler aşağıda sıralanan nedenlerden dolayı ortaya çıkmaktadır:

EM-DAT verilerine göre ise dünyadaki doğal afet sayısı ve bunlardan etkilenen insan sayısı artarken, can kaybı sayısı azalmaktadır. Bu durum aşağıda sıralanan nedenlerle açıklanabilir:

Meteorolojik Tehlikeler; şiddetli fırtınalar, hortumlar, kasırgalar, yangınlar ve kuraklık olarak sıralanabilir. Diğer şıklarda belirtilenler jeolojik tehlikelerdir.

Artan nüfus ve değişken ekonomik koşullara yeteri kadar uyum sağlanamaması, doğal tehlikelere karşı yeterince çabuk tepki verilememesi, aktif fay zonları boyunca yapılaşma ve sanayileşme, heyelan alanları, taşkın ovaları, aktif volkan bölgeleri gibi duyarlı alanlardaki şehirleşme gibi nedenlerle doğal tehlikeler doğal afete dönüşmekte ve bunun sonucunda ekonomik kayıplar artarak devam etmektedir.

En önemli teknolojik tehlikeler; yanıcı malzemeler, patlayıcılar, kimyasal toksinler, radyoaktif materyaller ve biyolojik tehlikelerdir.

Bir tehlikenin bertaraf edilmesi veya tehlikeli durum oluştuğunda bunun can ve mal güvenliği bakımından asgari kayıpla atlatılması, toplum sağlığı ve güvenliğinin sağlanması hedefleriyle risk analizleri yapılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. Doğal ya da teknolojik tehlikelerin sebeplerinin ve insan yaşamına olan etkilerinin değerlendirilmesi kadar bu olaylar gerçekleştiğinde potansiyel etkilerinin azaltılması da büyük önem taşımaktadır.

Toplumsal seviyede yapılan risk analizi sırasıyla

(1) tehlikelerin tanımlanması,

(2) hassasiyet değerlendirmelerinin yapılması 

(3) risk değerlendirmelerinin yapılması

aşamalarından oluşan bir süreçtir

Tehlike profili karşılaşılacak her bir tehlike içinaşağıda sunulan bilgileri içermelidir:

En basit tanımıyla tehlike, zarar verme potansiyeli olabilecek bir olayın meydana gelme olasılığı; risk ise tehlikenin oluşması halinde ortaya çıkabilecek kayıpların bir ölçüsü olarak tanımlanmaktadır.

Risk, bir tehlikenin oluşması halinde ortaya çıkan ölümler, yaralanmalar, yaşam kalitesindeki kayıplar, doğrudan ya dolaylı ekonomik kayıplar gibi tüm kayıpların toplamıdır.

Hassasiyet, bir toplumun, sistemin veya elema­nın bir tehlikenin zarar verici etkilerine karşı du­yarlı hale gelmesine neden olan özelliklerini ve ko­şullarını tanımlar.

Doğal tehlikeler aşağıdaki gibi iki ana başlık altında sınıflandırılabilir (Lindell vd., 2007):

Meteorolojik Tehlikeler:
- Şiddetli fırtınalar
- Hortumlar
- Kasırgalar
- Yangınlar
- Kuraklık

Jeolojik Tehlikeler
- Taşkınlar
- Tsunamiler
- Volkanik aktiviteler
- Depremler
- Heyelanlar

Jeolojik Tehlikeler:

- Taşkınlar

- Tsunamiler

- Volkanik aktiviteler

- Depremler

- Heyelanlar

Okyanus tabanlarında meydana gelen büyük depremler neticesinde kıyıları vuran dev dalgalar ise tsunamilerdir.

Risk analizleri; risk seviyeleri politik olduğu kadar teknik karar vericiler tarafından da değerlendirilecek şekilde; ekonomistler, diğer karar verici organlar, şehir plancıları ve vatandaşlarla müştereken hazırlanmalıdır.

En önemli teknolojik tehlikeler; yanıcı malzemeler, patlayıcılar, kimyasal toksinler, radyoaktif materyaller ve biyolojik tehlikelerdir. Enerji teknolojilerinden özellikle de nükleer enerjiden kaynaklanan muhtemel tehlikeler bu konu başlığına bir örnek olarak verilebilir. Nükleer enerji santralleri, sıvılaştırılmış doğal gaz tesislerinde yaşanabilecek problemler neticesinde söz konusu tesislerin başta çalışanları olmak üzere civarda yaşayan insanları da etkileyecek şekilde felaket boyutundaki olaylar yaşanabilmektedir.

1998 yılının Mayıs ayında ülkemizde lokal bir meteorolojik anomali Karadeniz Bölgesi’nde yaşanmış olup, meydana gelen taşkınla tarım arazileri sular altında kalmış, birçok heyelana duraylı bölge yeniden hareketlenmiş ve malzemenin türüne bağlı olarak toprak akmaları meydana gelmiştir (Can vd., 2005).

Artan nüfus ve değişken ekonomik koşullara yeteri kadar uyum sağlanamaması, doğal tehlikelere karşı yeterince çabuk tepki verilememesi, aktif fay zonları boyunca yapılaşma ve sanayileşme, heyelan alanları, taşkın ovaları, aktif volkan bölgeleri gibi duyarlı alanlardaki şehirleşme gibi nedenlerle doğal tehlikeler doğal afete dönüşmekte ve bunun sonucunda ekonomik kayıplar artarak devam etmektedir.