Afet ve Acil Durumlarda İletişim, Koordinasyon ve Mekanlar

Çeşitli eylem planlarının ve acil du­rum stratejilerinin uygulanabilirliği açısından da iletişim, koordinasyon ve etkili çalışmanın anah­tar unsuru olarak görülmektedir. Çünkü iletişim, mağdur durumdaki insanlara hayatta kalmak için olanak yaratmaktadır. Ayrıca, herhangi bir acil durum halinde acil durumun yeri, niteliği, büyük­lüğü ve yaralanma durumuna ilişkin bilgilerin acil durum merkezlerine bildirilmesi gerekmektedir. Bu bildirimlerin hemen ardından bölgede görev­lendirilmek üzere itfaiye, acil tıbbi bakım perso­neli ve polis ilk etapta bölgeye sevk edilmektedir. Bu bağlamda bölüm içinde acil durum sürecinde iletişimin nasıl kurulacağı büyük önem taşımaktadır.

Afet ve acil durumlarda iletişim süreç bakımından üç sınıfta incelenebilmektedir. Bunlar; acil durum öncesi, acil durum sırasında ve acil durum sonrasında iletişimdir.

• Tüm disiplinler ve paydaşlar ile risk strateji­lerinin paylaşılması,
• Tehlikelerin oluşturduğu tehditler ve bun­lara karşı can ve mal güvenliğini koruma konusunda halkı yönlendiren basın ve halk­la ilişkiler etkinliklerinin yapılması,
• Afet sonrası iyileştirme, yeniden inşa, gelişme ve risk azaltma prosedürlerinin gözden geçiri­lerek (öğrenilen dersler dâhil olmak üzere) risk yönetim stratejilerine dahil edilmesi,
• İletişimi planlayabilmek için öncelikli he­def kitlelerin belirlenip paydaş listesinin hazırlanması,
• Karşı karşıya olunan riskler hakkında kamu­oyu ve karar vericilerin eğitilmesi ve onların risk yönetiminin öncelikleri arasına dahil ol­maya ve kaynak ayırmaya ikna edilmesi,
• Kabul edilebilir risk seviyeleri için kamuo­yu ile iletişim kurulması

Tüm acil durum operasyonlarının kriz müdü­rü tarafından yürütüldüğü merkez, sahadan gelen her türlü bilginin toplandığı ve bunlara dayanarak kararlar alınan ve acil durumdan etkilenmeyecek uzaklıkta bir yerde bulunur. Kriz yönetim merkezi haberleşme imkanı olan bir yerde konumlandırıl­malıdır.

1. Haberleşme ekipmanları (telefon ve telsiz),
2. Acil durum planının bir sureti,
3. Acil durum prosedürleri,
4. Tesis yerleşim planları ve kat planları,
5. Acil durum müdahale ekiplerindeki personelin isim listesi,
6. Teknik dokümanlar,
7. Bina güvenlik sistem şeması,
8. Telefon rehberi,
9. Aydınlatma ve haberleşme için yedek güç kaynağı.

Acil durum sırasında iletişim genel olarak alarm ve ikaz sesleri ile sağlanmaktadır. Bu tür sesli ikaz sistemleri arasında en bilinenleri kuşkusuz ki alarm ve siren sesleridir. Alarm, alışıldık biçimiyle genel olarak yangın, hırsızlık gibi durumlarda duyulur­ken; siren sesinin savaş dönemleri gibi daha büyük çaplı olaylarda duyulduğu bilinmektedir.

Siren sesi ile kurulan iletişimlerde ise ikaz dü­zeyleri farklı ses biçimleri ile ve farklı renklerle ifade edilmektedir. Bu renkler; sarı, mor, kırmızı ve beyaz olarak dört grup altında toplanmaktadır. Sarı renkli ikaz sirenleri, toplumu hazırlıklı olun­ması amacıyla uyarmaktadır. Sarı ikaz, üç dakika süresince siren sesinin kesintisiz olarak verilmesiyle bildirilmektedir. Kırmızı ikaz sirenleri ise sığınağa girip kişilerin kendini korumaya alması gerektiği anlamını taşımaktadır. Kırmızı ikazlar, siren sesinin üç dakika dalgalı olarak verilmesi ile gerçekleştiril­mektedir. Mor renkli ikaz sirenleri, sarı ve kırmızı­ya göre daha ciddi olan radyoaktif serpintilere karşı uyarı sağlar. Bu gibi durumlarda üçer saniyelik ke­sik siren sesi yayınlanmaktadır. Tehlikenin geçmiş olduğu durumlarda ise beyaz siren kullanılmakta­dır. Bunlar, megafon veya radyo gibi kanallardan yapılacak yayınlar olarak belirtilmektedir.

Bu işler Güler ve Çobanoğlu (1994) tarafından aşa­ğıdaki gibi sıralanmıştır:

1. Gönüllü yardımların (toplumsal yardımlaşmada) eşgüdümünün sağlanması,
2. Eldeki olanakların ve var olan kurum ve kuruluşların etkin olarak kullanılması,
3. Depolama ve düzenli dağıtım sistemi kurulması,
4. Etkin bir haberleşme ağı kurulması,
5. Her türlü amaca yönelik taşıma sistem ve araçlarının sağlanması,
6. Toplumun bilgilendirilmesi ve maksatlı söylentileri önlemeye yönelik uygulamalar gerçekleştirilmesi,
7. Kayıt düzeni kurulması,
8. Trafik ve kalabalığın kontrolünün sağlanması.

Ulusal ve uluslararası oluşturulan eylem plan­ları ve yönetmeliklerin temelinde Afet Bilgi Sis­temleri yer almaktadır. 2004’te düzenlenen Dep­rem Şurası’na göre Afet Bilgi Sistemi; afetlerin her safhasında can kaybını ve ekonomik kaybı en aza indirmek için (sanal) bir ağ ortamında konuyla ilgili veri-bilginin eşgüdüm içinde kısa zamanda sağlandığı ve bilgi değişimlerinin kolaylıkla yapıl­dığı güçlü ve bütünleşik bir teknolojik sistemdir. Afet Bilgi Sistemi; afet öncesinde ve sonra­sında elde edilen bütün verilerin tek bir merkez­de toplanması ve yönetilmesi sebebiyle kurum içi koordinasyon ve iletişimin sağlıklı bir bi­çimde işlemesini sağlamaktadır.

Olay Komuta Sistemi, afet ve acil durumlara müdahale etmek üze­re görev alan kurum ve kuruluşlarda acil durumun yönetimi ve imkanların en etkin şekilde kullanılma­sı amacıyla, müdahale odaklı, geçici ve dar kapsam­lı oluşturulmuş modüler saha acil yönetim sistemi olarak tanımlanabilmektedir. Uluslararası yapıda olan bu sistem, merke­zi hükümet ile il ve ilçe düzeyinde her kademedeki birimlerin acil durumlara müdahale ederken uyması gereken plan ve düzenlemeleri içermektedir.

Erken Uyarı Sistemleri; ileri teknoloji ve uydu gözlem sistemleri aracılığıyla tehlikelerin önceden belirlenmesine ve ilgili acil durum ekiplerinin en kısa sürede olaya müdahale etmelerine yarayan sistem­dir. Erken Uyarı Sistemleri aracılığıyla afet sonrasında etki alanlarının tespiti, tehlikenin büyüklüğü ve hasarların tespiti gibi konularda bölgede çalışan birliklere ve afet yöneticilerine kolayca bilgi akta­rılabilecektir. Bu sistem, özellikle meteorolojiyle ve insan eliyle meydana gelen afet durumlarında uydu gözlem sistemleri ve modern iletişim araçla­rıyla izleme, önlem ve müdahale için kullanılmak­tadır (Yaylacı, 2015).

Coğrafi Bilgi Sistemleri(CBS), konuma dayalı gözlemlerle elde edilen grafik ve grafik olmayan bilgilerin toplanması, saklanması, işlenmesi ve kullanıcıya sunulma­sı işlevlerini bütünlük içerisinde gerçekleştiren bir bilgi sistemi olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca CBS, konumsal bilgi sistemlerinin tümünü içeren ve coğrafi bilgiyi ir­deleyen bir bilimsel kavram; konumsal bilgileri dijital yapıya kavuşturan bilgisayar tabanlı bir araç ya da organizasyona yardımcı olan bir veri tabanı yönetim sistemi olarak da nitelendirilebil­mektedir.

• İridium Sistemi: Yeryüzünden 780 km yük­seklikte ve birbirinden 32.7⁰ uzakta 66 uy­dudan oluşmaktadır. Kontrol merkezi ve ağ geçidi haricinde yer istasyonu bulunmaması ve yere yakın olması nedeniyle acil durum veya afet halinde gecikmesiz iletişim şansı vermektedir.
• Globalstar Sistemi: Yeryüzünden 1040 km yükseklikte 48 uydudan oluşan sistemdir. Okyanus yüzeyi haricinde her yerde iletişim kurmak mümkündür.
• Thuraya Sistemi: Asya, Avrupa ve Afrika’nın büyük kısmı ile Avusturalya’nın tamamını kapsayan, uydu kapasitesi 13.750 telefon kanalına sahip sistemdir.
• İnmarsat Sistemi: Geo yörüngesinde bulu­nan 10 uyduluk sistem, kutup bölgesi hari­cinde bütün bölgeleri kapsamaktadır.

• Polis imdat (155),
• Alo Orman Yangını (177),
• İtfaiye (110),
• TCDD Acil Durum İhbar Hattı (131),
• Alo Gümrük Kaçakçılığı (136),
• Alo Kıyı Emniyeti (151),
• İnsan Ticareti Mağdurlarına Yardım ve İh­bar Hattı (157),
• Alo Sahil Güvenlik (158),
• Alo AFAD (122),
• Acil Servis (112).

AFAD; diğer adıyla Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, daha çok deprem ol­mak üzere bütün afet ve acil durumlarda hazırlıklı ve dirençli bir toplum yaratılma­sı amacıyla hareket eden kuruluştur.

Afet ve acil durumlar ortaya çıkmadan önce gerekli planları yapmak, organizasyonu sağla­mak, ihtiyaçları tespit ederek ilgili birimlere aktarmak gibi görevleri yerine getiren ve afet ve acil durum halinde 24 saat hizmet veren ekip, il komuta merkezlerinden bilgi alarak bu bilgileri gerekli durumlarda yöneticilere aktarmaktadır. Afet ve Acil Durum Yönetimi Daire Başkanlığı il komuta merkezleri ve yöneticiler haricinde uluslararası ve ulusal kuruluşlarla da sürekli ileti­şim halindedir. Kurum açısından uluslararası ve ulusal kuruluşlarla işbirliğini geliştirmek ve afet durumlarında ortak çalışmalar yürütülmesini sağlamak için iletişimi sağlıklı bir şekilde gerçek­leştirmek gerekmektedir.

Görev, yetki ve sorumlulukları ulusal mevzuatta belirlenmiş olan AAKKM 24 saat hizmet vermek­tedir. AAKKM, deniz üstünde veya altında tehli­keye maruz kalan, kaybolan veya kazaya uğrayan deniz araçlarının her türlü araç, özel ekipman veya kurtarma birlikleri kullanılarak aranması ve kurta­rılması işleriyle ilgilenmektedir. AAKKM’a gelen ihbarlar; Cospas-Sarsat Sis­temi içerisinde yer alan Türk Görev Kontrol Merkezi (TRMCC) ve dünya üzerindeki diğer Görev Kontrol Merkezleri (MCC) üzerinden, Türk Sahil Radyo istasyonları üzerinden, Sahil Güvenlik Komutanlığından, Türk Boğazları VTS Merkezinden, Liman Başkanlıklarından ve direkt aramalarla ana merkeze iletilmektedir. İhbarların gerçeklenmesi sonrasında ilgili arama kurtarma merkezlerine (Hava/Deniz Arama Kurtarma Ko­ordinasyon Merkezleri) iletilerek arama kurtarma faaliyeti başlatılmaktadır.

Koruyucu giy­siler ve malzemelerle hareket etmek zorun­da olan ekibin temel amacı; acil durumda dökülen kimyasal malzemelerin yayılmasını önleyerek çevreye verebileceği muhtemel zararları kontrol altına almaktır.

Afet ve acil durumlarda ihtiyaç duyulan beslen­me, hijyen malzemesi, çadır vb. ihtiyaçların depolan­ması ve dağıtımı hizmetleri açısından lojistik depo ve merkezlere ihtiyaç bulunmaktadır. Buna bağlı olarak ihtiyaçların ülke genelinde karşılanması amacına yö­nelik olarak, kentsel kullanımlar içerisinde önemli bir alan gereksinimi ortaya çıkaran lojistik üsler, böl­ge lojistik depoları, il merkezlerinde ve riskli ilçelerde de cep depolarından yararlanılmaktadır.

Afet ve acil durum anında hizmet grubu çalı­şanlarının intikal edeceği ve/veya hizmet grubunun hizmet sunacağı alanı ifade etmektedir. Özellikle büyük açık alana sahip kamu kurum alanları, afet ve acil durum anında hizmet grubu çalışanlarının intikal ettiği ve hizmet sunduğu konuşlanma alan­ları olarak da kullanılmaktadır. Konuşlanma ala­nının niteliklerinin değerlendirilmesinde, uzaklık, alan büyüklüğü, hazır altyapı, ulaşım ve eğim gibi faktörler rol oynamaktadır.